Nazwa gatunkowa: Cebula jadalna - Allium cepa L. [5]
Inna nazwa: cebula ogrodowa [4,9], cebula zwyczajna [5], cebula pospolita [5], dymka [4]
Rodzina: Amarylkowate - Amaryllidaceae, dawniej Liliowate Liliaceae, także Czosnkowate Alliaceae [5]
Morfologia:
|
|
Cebula w sklepie |
Wysokość: 60-120 cm [4].
Kwiaty: białawo-zielone [5], kwiatostan w kształcie kulistego baldachu [1?]. Kwiatostan cebuli może osiągnąć wysokość 90-180 cm. Łodyga kwiatostanowa jest dęta, pusta w środku, obła. W kwiatostanie cebuli mieści się 50-100 kwiatów. Kwiat cebuli składa się z 6 działek kielicha, płatki korony są białe lub niebieskawe. Kwiaty cebuli są obcopylne i mogą być zapylane przez owady.
Owoce: trójgraniasta, trójkomorowa [5] torebka [4,5].
Łodyga: rurkowata, dęta, 30-45 cm wysokości. W pierwszym roku łodyga cebuli jest zredukowana do piętki u podstawy zgrubienia .
Liście: rurkowate z nalotem woskowym, dęte [4]. W czasie wegetacji do liści znajdujących się pod ziemią napływają asymilaty i tam są one gromadzone. W wyniku nagromadzenia asymilatów grupa podziemnych liści - łusek zamienia się w tzw. cebulę właściwą. Cebule właściwe mogą mieć różny kształt: od kulistego, poprzez wydłużone, do spłaszczonych. Warunki uprawowe mogą mieć znaczący wpływ na kształt cebuli właściwej. Cebula właściwa na zewnątrz okryta jest cienką warstwą liści nazywanych łuskami okrywającymi. Barwa łusek mięsistych może być biała, biała z fioletowymi, czerwonymi lub zielonymi przebarwieniami. Łuski okrywające mogą mieć barwę żółtą, brunatną, fioletową,czerwoną i srebrzystą.
Nasiona: trójkanciaste, czarne, z nieznacznie pomarszczoną powierzchnią
Korzenie: cebula posiada słaby, płytki system korzeniowy [bź]
Biologia:
Długość życia rośliny: roślina dwu- [5] lub wieloletnia [4].
Typ/forma życiowa rośliny: bylina [5].
Kwitnienie: czerwiec-sierpień (VI-VIII)[4].
Rozmnażanie: generatywnie poprzez siew oraz wegetatywnie poprzez podział jednorocznych cebulek.
Ekologia:
Pochodzenie: nieustalone. Cebulę uprawiano od bardzo dawna w Mezopotamii, Persji, Indiach i w wielu krajach leżących nad Morzem Śródziemnym.
Zasięg terytorialny: Europa, Azja, północna Afryka.
Uprawa:
Stanowisko: słoneczne
Podłoże: o dużej zawartości próchnicy lub lessu, ewentualnie mady, należy unikać gleb kwaśnych. Cebula ma dość wysokie wymagania glebowe, a za najlepsze gleby pod uprawę cebuli uznaje się czarnoziemy i ziemie brunatne, klasy I i II, czasami IIIa i IIIb. PH gleby powinno być zbliżone do obojętnego i wynosić 6.5 - 7.0. Uprawa cebuli powinna mieścić się na płaskim terenie [bź]
Nawadnianie: Dla cebuli niekorzystne są opady po zbiorze, kiedy cebula ułożona jest na polu w celu osuszenia. Po zbiorze należy unikać silnego nasłonecznienia suszących się w polu cebul (szczególnie po wcześniejszym zmoczeniu przez deszcz). [bź]
Nawożenie: Cebulę nie zaleca się uprawiać w roku, w którym pole nawożono obornikiem [bź]
Temperatura uprawy: nasiona cebuli kiełkują najlepiej w temperaturze 18 °C. Minimalna temperatura, w której nasiona cebuli są w stanie wykiełkować wynosi 2 °C. Właściwa temperatura powietrza podczas uprawy cebuli powinna wynosić od 12 do 24°C. Pomimo, że cebula rośnie w dość wysokiej temperaturze, to jest w stanie wytrzymać krótkie spadki temperatur poniżej zera. Przy uprawie w wysokim zakresie temperatur cebula staje się pikantniejsza w smaku [bź]
Wilgotność powietrza uprawy: właściwa wilgotność powietrza dla uprawy cebuli wynosi 5-60% PPW, przy czym od sierpnia spadek wartości PPW jest uznawany za korzystny dla cebuli [bź].
Siew: nasiona cebuli wysiewa się wczesną wiosną w rowki o głębokości 10-15 mm, w odległości 20 cm w międzyrzędach. Należy dokonać przerywki, tak aby pojedyncze rośliny rosły w odległości 3-5 cm od siebie . Przy zbyt późnym siewie może pojawić się tzw. bączastość cebul.
Płodozmian: cebulę warto uprawiać po roślinach z rodziny bobowatych, ogórkach i zbożach. Cebuli nie powinno się uprawiać po kapustowatych, selerowatych, ziemniakach, innych cebulowatych. Po uprawie cebuli należy zrobić 3-4 letnią przerwę w uprawie [bź]
Sposób uprawy: cebulę można uprawiać na 3 sposoby: z siewu, rozsady i dymki . Uprawę z siewu można przeprowadzić wiosną lub jesienią (odmiany ozime). Uprawa odmian ozimych cebuli jest bardzo opłacalna, ale ryzykowna, ponieważ młoda cebula może podczas zimy przemarznąć, szczególnie gdy nie ma okrywy śniegowej.[bź]
Zbiór: zbioru cebuli dokonujemy kiedy liście się załamią i zaczynają żółknąć. Dla cebuli uprawianej z rozsady termin zbioru przypada od końca sierpnia do początku września [bź].
Cebulę dymkę otrzymuje się poprzez gęstszy wysiew nasion oraz nie zastosowania tzw. przerywki (przerzedzania roślin w polu) [bź].
Cebula źle rośnie gdy pole uprawne jest zachwaszczone, dlatego należy często pielić uprawę lub stosować środki chwastobójcze [8].
Po zbiorze i wysuszeniu w polu cebule przenosi się do przechowalni. Cebula, o ile jest zdrowa, bez szkodników i nie przenawożona, bardzo dobrze znosi warunki przechowalnicze. Należy pamiętać, aby nie przechowywać cebuli i czosnku w tym samym pomieszczeniu, gdyż wymagania co do temperatury podczas przechowywania tych dwóch gatunków różnią się (dot. właściwego przechowywania).
Zastosowanie:
- Warzywnictwo: roślina uprawna, warzywo.
- Przemysł spożywczy i przetwórczy: cebulę używa się do produkcji zup, suszu, mrożonek, marynat itp.
- Zielarstwo: roślina lecznicza [5]
- Zielarstwo: roślina stosowana w medycynie ludowej [9]
- Zielarstwo: roślina przyprawowa [1,9]
- Zielarstwo: roślina o właściwościach bakteriobójczych [5,9]
- Zielarstwo: roślina barwierska; odmiany o czerwonych łuskach służą zazwyczaj do barwienia skorupek jaj na Święto Wielkiej Nocy.
Zielarstwo:
Surowiec zielarski:
Cebula Bulbus cepae [4], syn. Bulbus Allii cepae [4], Bulbus cephae [5], Cephae bulbus [5]
Zbiór surowca zielarskiego:
Zbioru dokonujemy kiedy liście się załamią i zaczynają żółknąć.
Informacje dotyczące surowca zielarskiego:
Surowiec zielarski (cebulę) można stosować u dzieci [9,10].
Skład chemiczny surowca zielarskiego:
Olejki eteryczne zawierające związki siarki (dwusiarczek propylowy, dwusiarczek dwumetylowy, dwusiarczek dwuprpylowy, dwusiarczek alilopropylowy, kwas siarkocyjanowodorowy, pochodne cysteiny, i jego ester alilowy), dwuhydroaliina i pochodne: S-metylo- i S-propylocysteinosulfotlenek, które po hydrolizie tworzą siarczki wchodzące w skład olejku eterycznego, cukry, pektyny, witamina B, C, D, E, K, beta-karoten, wapń (Ca), żelazo (Fe), sód (Na), potas (K), krzem (Si), śluzy, saponiny, związki flawonowe (flawonoidy)(łuski zewnętrzne: kwercytyna (kwercetyna ?[5]), spireozyd), pirokatechina, floroglucyna [zbiorcze 1,3,5,9].
Odmiany czerwone zawierają allicynę, która może działać drażniąco. Białe odmiany cebuli zawierają bardzo niską ilość allicyny [3].
Działanie surowca zielarskiego:
Olejki eteryczne oraz fitoncydy (związki siarkowe [5]) działają bakteriobójczo, wirusobójczo, grzybobojczo [5], i przeciwpasożytniczo (np. na owsiki) - regulują środowisko mikroorganizmów w naszym ciele, a także wspomagają odporność organizmu podczas chorób związanych z górnymi drogami oddechowymi [?]. Dodatkowo związki siarkowe obniżają ciśnienie krwi, poziom cukru oraz działają przeciwmiażdżycowo i przeciwalergicznie [5]. Śluzy i pektyny pozytywnie wpływają na trawienie pokarmów. Cebula także wykazuje działanie uspokajające, moczopędne, wykrztuśnie. Cebula jest polecana przy anginie, błonicy, cukrzycy i grypie [3]. Wyciągi i sok rozszerzają naczynia, usprawniają pracę serca, działają wiatro- i żółciopędnie [3]. Wraz z czosnkiem, cebula może zapobiegać powstawaniu raka [3].
Zewnętrznie: roztartą cebulę lub jej wyciągi można stosować na rany, czyraki, wrzody i przy reumatyzmie, ponieważ posiada właściwości antyseptyczne, przyspiesza gojenie się ran i powoduje miejscowe przekrwienie [3,5,9]. Dawniej w Związku Radzieckim używano zmiażdżonej świeżej cebuli jako okład na rany, czyraki i ropnie, ponieważ zastępowała rzadko dostępną wtedy penicylinę [9]
Forma stosowania:
W medycynie ludowej sporządzano miodek cebulowy na dychawicę oskrzelową, kaszel i koklusz. Przepis wygląda następująco: 100 g utartej cebuli miesza się 100 g miodu i ogrzewa na patelni do wrzenia, po czym taką cebulową masę przeciska się przez szmatkę. Dzieciom można podawać taki miodek po łyżeczce co 3 godziny [9].
Kulinaria i dietetyka:
Przyprawa:
W stanie surowym cebula używana jest do przyrządzenia sałatek, surówek, grzybów, przekąsek, kiszonej kapusty, wędlin, zimnych mięs, twarogu, sera, chleba z masłem. Cebulę dodaje się do zup, sosów, soków, pieczonego mięsa. Cebula jest wyjątkowo energetyczna i aromatyczna, dlatego warto z niej sporządzać sałatki, zupy i sosy [9].
Szczypior cebuli stanowi cenny dodatek do wielu potraw np. jajecznicy, sera białego itp. [9]
Wartość odżywcza na 100g jadalnej części produktu [6]:
| Nazwa | Sód [mg] | Potas [mg] | Wapń [mg] | Fosfor [mg] | Magnez [mg] | Żelazo [mg] | Wit.A [ug] | beta-karoten [ug] | |
| Cebula jadalna | 6 | 121 | 25 | 14 | 8 | 0,5 | 2 | 12 | |
| Wit. D [ug] | Wit.E [ug] | Wit.B1 [ug] | Wit.B2 [ug] | Wit.B3 [ug] | Wit. C [ug] | ||||
| 0 | 0,12 | 0,03 | 0,03 | 0,2 | 6 | ||||
| Wartość energetyczna [kcal] | Białko [g] | Tłuszcz [g] | Kwasy tł. nasycone [g] | Kwasy tł. jedno-nasycone [g] | Kwasy tł. wielonienasycone [g] | Cholesterol [mg] | Węglowodany [g] | Sacharoza [g] | Błonnik [g] |
| 30 | 1,4 | 0,4 | 0,11 | 0,04 | 0,17 | 0 | 6,9 | 2,2 | 1,7 |
Ciekawostki:
Najcięższa cebula na Świecie ważyła 8,49 kg, została znaleziona w Leicestershire w Wielkiej Brytanii [7].
Zdjęcia:
|
|
Cebula w polu |
|
|
Cebula w polu Kraków, 7.7.2019 |
|
|
Cebula w polu Kraków, 7.7.2019 |
|
|
Cebula w polu Kraków, 7.7.2019 |
Odmiany cebuli[1,2]
Kultywarów cebuli jest ogrom na całym Świecie. Do niedawna nasza odmiana Wolska cieszyła się bardzo dużym uznaniem na Świecie. Poniżej znajdują się odmiany cebuli warte wymienienia dla terenów europejskich
| Cebula jadalna 'Agostana' - odmiana średnio wczesna, przeznaczona do sadzenia wiosennego | |
| Cebula jadalna 'Augusta' - odmiana zimująca, do bezpośredniego spożycia razem ze szczypiorem oraz jako cebula sucha | |
| Cebula jadalna 'Cymes' - odmiana średnio wczesna | |
| Cebula jadalna 'Globo' - odmiana późna, sałatkowa, średnia masa 700-750 g | |
| Cebula jadalna 'Inga' - odmiana średnio późna | |
| Cebula jadalna 'Petra F1' - odmiana wczesna | |
| Cebula jadalna 'Polana F1' - odmiana średnio wczesna | |
| Cebula jadalna 'Polanowska' - odmiana średnio późna do późnej, wysoki plon oraz zwiększona ilość dużych cebul, nadaje się do przetwórstwa, przechowywania i do produkcji dymki | |
| Cebula jadalna 'Topolska' - odmiana średnio wczesna, odporna na urazy mechaniczne | |
| Cebula jadalna 'Wolska' - niegdyś popularna i bardzo ceniona na całym świecie polska odmiana wyhodowana przez Czesława Zajkowskiego. |
Gatunki pokrewne i rośliny podobne:
| Miniaturka | Nazwa rośliny |
|---|---|
| Cebula morska Scilla maritima L. - roślina lecznicza | |
| Czosnek niedźwiedzi Allium ursinum L. - roślina jadalna, lecznicza, przyprawowa, roślina prawnie chroniona, występuje w lasach | |
| Czosnek pospolity Allium sativum L. - roślina jadalna, lecznicza, przyprawowa, warzywo powszechnie stosowane w kuchni | |
| Czosnek zielonawy Allium oleraceum L. - roślina łąkowa, jadalna, stosowana w medycynie ludowej |
- Sedo A. Krejca J. . Rośliny źródłem przypraw. PWRiL, Warszawa.
- Katalog odmian warzyw i kwiatów 2012-2014. Polan, Kraków.
- Poczwara M. . Farmakognozja. Akademia Medyczna im. M. Kopernika, Kraków: 269.
- Mowszowicz J. . Przewodnik do oznaczania krajowych roślin zielarskich. PWRiL, Warszawa.
- Lewkowicz-Mosiej T. . Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa.
- Kunachowicz H. , Nadolna I. , Iwanow K. , Przygoda B. , . Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw. PWRiL, Warszawa.
- Three cheers for the onion. 2015. BBC. Protokół dostępu: http://www.bbc.com/news/magazine-30549150 (dostęp 24.32015)
- Kozłowska M. 1966. Czosnek. PWRiL, Warszawa.
- Muszyński J. 1956. Roślinne leki ludowe. Ludowa Spółdzielnia wydawnicza, Warszawa: 66, 67.
- Olechnowicz-Stępień W., Lamer-Zarawska E. . Rośliny lecznicze stosowane u dzieci. PZWL, Warszawa.
