Nazwa gatunkowa: Biedrzeniec anyż - Pimpinella anisum L. [2,5]
Angielska nazwa: Anise [2]
Inna nazwa: Anyż, Anyżek [3], Anisum vulgare Gaertn [2].
Rodzina: Selerowate - Apiaceae [2,4], dawniej Baldaszkowate - Umbelliferae [3,5].
Morfologia:
Wysokość: 50-100 cm [zb. 1,4], 30-50 cm [5].
Kwiaty: białe lub różowe, na szczytach pędów, zebrane w złożone baldachy [1], bez pokryw i pokrywek [5]. Kwiaty są niepozorne, korona złożona z pięciu płatków, i pięciu pręcików []. Roślina obcopylna [4].
Owoce: rozłupnia długości 3-5 mm, szerokości 2-6 mm, o chropowatej powierzchni z dziesięcioma jaśniejszymi żeberkami, owoce są w kolorze szarożółtego do zielono-brązowego. Rozłupnia (rozłupka) rozpada się na dwie niełupki [3].
Łodyga: rozgałęziona w górnej części, obła [1,3], naga lub owłosiona [zb. 1,3,5] , okrągła [4], pełna, w górnych partiach prawie bez liści [5].
Liście: u biedrzeńca występują trzy rodzaje liści, dolne; długoogonkowe, środkowe; trójklapowe, górne; krótkoogonkowe, dwu- lub trójpierzaste [3].
Nasiona:
Korzenie/kłącze: kłącze krótkie, wielogłowe, zakończone walcowatym korzeniem [5].
Biologia:
Długość życia rośliny: roślina roczna (w polskich warunkach) [1]. Możliwa uprawa w Polsce [3].
Pokrój: średniej wysokości roślina zielna, bylina [5].
Kwitnienie: miesiące letnie [1], czerwiec-lipiec (VI-VII) [4], czerwiec-wrzesień (VI-IX).
Rozmnażanie: generatywnie poprzez siew nasion.
Ekologia:
Pochodzenie: wschodnie wybrzeża Morza Śródziemnego, Egipt, Azja Mniejsza [zb. 2,3]
Zasięg terytorialny: południowa Europa, północna część Afryki.
Siedliska: bory iglaste, zarośla, suche wzgórza, przydroża [5].
Roślina uprawiania w środkowej Europie (w Hiszpanii, Francji i we Włoszech), Meksyku, Indiach, Turcji, Syrii, Maroku) [2].
Uprawa:
Termin siewu: wiosna:marzec - kwiecień (III-IV) [+].
Zastosowanie:
- Zielarstwo: Roślina lecznicza [2,4]
- Zielarstwo: roślina przyprawowa [2].
- Przemysł farmaceutyczny - produkcja syropów, lecznicze napary, wody aromatyzowanej i olejku anyżowego - Oleum anisi.
- Roślina miododajna [4].
- Przemysł alkoholowy; biedrzeniec używany jest do aromatyzowania różnych alkoholi i do wyrobu anyżówki [4].
- Przemysł spożywczy [4]
- Przemysł perfumeryjny [4]
Zielarstwo
Surowiec zielarski:
Owoc anyżu Fructus anisi vulgaris [3] syn. Fructus anisi [2]
Korzeń biedrzeńca Radix Pimpinellae [5]
Ziele anyżu Herba Pimpinellae [5]
Zbiór surowca zielarskiego:
Owoce: Zbiór surowca polega na koszeniu całych roślin lub zrywaniu baldachów, gdy owoce osiągną barwę szarozieloną. Termin zbioru zbioru wypada podczas dojrzewania owoców (przed opadem owoców z rośliny). Ze ściętych roślin robi się snopki i suszy. Wysuszone rośliny poddaje się młóceniu [3].
Po młóceniu owoce poddaje się dosuszaniu w temperaturze mniejszej niż 35 °C [3].
Kłącze i korze: zbioru dokonuje się wczesną wiosną lub na jesień, z roślin okazalszych. Surowiec pozyskuje się przeważnie z upraw [5].
Informacje dotyczące surowca zielarskiego:
Owoce: Surowiec powinien zawierać co najmniej 2% olejku eterycznego [3].
Owoce: Surowiec posiada intensywny, korzenny zapach i odświeżający, korzenno-słodkawy smak [3].
Owoce: Surowiec opisany jest w FP IV [3].
Korzenie i kłącza: suchy, pomarszczony, koloru szarożółtego, szarobrunatnego, zapach słaby, smak słodki przechodzący w ostry, palący [5].
Skład chemiczny surowca zielarskiego:
Owoce: Olejek eteryczny (2-3%, anetol 80-90%, metylochawikol, aldehyd anyżowy), tłuszcze (3-23%), białko (18%), cukry (3-5%), śluzy, cholina [zbiorcze 2,3].
Korzenie i kłącze: olejek eteryczny (azulen), glikozydy (pochodne kumaryny), saponiny, kwasy organiczne [5].
Działanie surowca zielarskiego:
Owoce: Wykrztuśne, dezynfekujące, rozkurczowe (przy kolce jelitowej i żołądkowej - zmniejsza napięcie mięśni gładkich), wiatropędne pobudza trawienie (wydzielanie soków trawiennych), zapobiega wzdęciom, wzmaga laktację u karmiących matek, poprawia trawienie a także apetyt u dzieci i osób dorosłych [zbiorcze 2-4].
Owoce: Surowiec można stosować u dzieci, ale w małych dawkach i po konsultacji z lekarzem. Podawanie leków z udziałem anyżu matkom karmiącym działa wiatropędnie (przeciw wiatrom) i przeciwskurczowo również na niemowlęta [2].
Korzenie i kłącze: wykrztuśne, rozkurczowe, przeciwastmatyczne, moczopędne, antyseptyczne. Forma stosowania surowca to odwary, które wykorzystuje się głównie w chorobach związanych z układem oddechowym i pokarmowym. Zewnętrznie korzenie i kłącze biedrzeńca zaleca się przy anginie, bólach gardła i stanach zapalnych jamy ustnej [5].
Surowiec jako przyprawa:
Zmielone owoce używane są jako przyprawa do ciast, miodowników, pierników, słodkiego pieczywa, i ciast wigilijnych. Biedrzeniec używany jest także do zagęszczonych zup mlecznych, owocowych, płatków owsianych, słodkich potraw z ryżu, budyniów, sałatek owocowych, wyrobów cukierniczych. Dobrze komponuje się z burakami, czerwoną kapustą, ogórkami, marchwią, kompotami owocowymi z gruszek, jabłek i śliwek. Służy do aromatyzowania likierów i syropów przeciwkaszlowych [zb. 1,2].
W kuchni wschodniej liście biedrzeńca dodaje się do sałatek [2].
Przetworzony surowiec:
Po destylacji surowca otrzymuje się olejek eteryczny Oleum Anisi, który używany jest do produkcji Spiritus Ammonii anisatus [3].
Ciekawostki:
Biedrzeniec używany był jako przyprawa i lek w starożytnym Egipcie, Rzymie i Grecji [1].
Najbardziej cenione są owoce anyżu uprawiane w Czechach, Słowacji i we Włoszech [1].
Biedrzeniec anyż trafił do Polski dzięki mnichom z Zakonu Świętego Benedykta [4].
Anyżowi przypisywane są magiczne właściwości [4].
Wysuszone owoce poprawiają zdolności parapsychiczne [4].
Odmiany i gatunki pokrewne:
| Aminek egipski Ammi visnaga |
| Aminek większy Ammi maius |
| Badian właściwy, Anyż gwiazdkowany, Anyż gwiaździsty Illicium vernum Hook. - przyprawa, roślina lecznicza, dekoracyjne owoce [2] |
| Biedrzeniec mniejszy - Pimpinella saxifraga L. - roślina przyprawowa, roślina lecznicza, r. wieloletnia. |
| Fenkuł, Koper włoski - Foeniculum vulgare |
| Kminek zwyczajny Carum carvi L. |
- Sedo A. Krejca J. 1987. Rośliny źródłem przypraw. PWRiL, Warszawa.
- Lewkowicz-Mosiej T. 2003. Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa.
- Walewski W. 1985. Towaroznawstwo zielarskie. PZWL, Warszawa: 191.
- Trojan E. 2010. Przyprawy. AA s.c., Kraków.
- Polakowska M. 1987. Leśne rośliny zielarskie. PWRiL, Warszawa.
