Nazwa gatunkowa: Róża dzika - Rosa canina L. [1,6,7]
Inne nazwy:
Rodzina: Różowate - Rosaceae [7]
Morfologia:
|
|
Krzew dzikiej róży |
Wysokość: do 4 m [3,6], 1-2,5 m [4].
Pokrój: rozłożysty krzew [2].
Kwiaty: różowe lub białe, pachnące, pojedyncze lub 3-5 w kwiatostanie, z licznymi pręcikami i słupkami. Działki kielicha odginają się w dół po przekwitnięciu, a w czasie dojrzewania owoców odpadają [1,3]. Kwiaty mają średnicę 4-5 cm [6].
Owoce: kulisto-jajowata, wydłużona jadalna szupinka, długości 2-3 cm. Owoc rzekomy: szupinka (powstały z dna kwiatowego), wewnątrz szupinki znajduje się owoc właściwy: orzeszek (patrz nasiono)[1]. Owoce (rzekome) dojrzewają późnym latem i mają kolor czerwony, pomarańczowo-czerwony [2]. Owoce noszą często nazwę 'głogu' [6].
Pędy/Łodyga: gałęzie luźno ułożone [], pędy wyginają łukowato, na gałęziach znajdują się zakrzywione kolce [1,6].
Liście: złożone z 5-7 eliptycznych lub jajowatych listków o podwójnie piłkowanych brzegach [1,3] . 1,8-4,5 cm długości [4].
Nasiona: orzeszki [5], wewnątrz owoców, graniasty kształt, orzeszki otulone są we włoski [2].
Biologia:
Długość życia rośliny: roślina wieloletnia, zimująca w polskich warunkach.
Typ/forma życiowa rośliny: roślina zdrewniała: krzew [1,2].
Kwitnienie: czerwiec (VI) [3,6], czerwiec-lipiec (VI-VII) [4].
Rozmnażanie: generatywnie poprzez siew nasion.
Ekologia:
Zasięg terytorialny: Ameryka, Azja, Afryka Północna, Europa. W Europie i Polsce róża dzika jest gatunkiem pospolitym [1].
Siedliska: przydroża, zarośla, pagórki, brzegi lasów, pastwiska, opuszczone lub stare ogrody, miedze [zb. 1,2].
Gatunek pospolity [4].
Wśród gałęzi ptaki mogą zakładać gniazda.
Uprawa:
Stanowisko: słoneczne, znosi lekkie zacienienie
Podłoże: brak specjalnych wymagań.
Mrozoodporność: wysoka
Róża dzika charakteryzuje się bardzo silnym wzrostem.
Nie zaleca się przycinania róży, która służy jako żywopłot, ponieważ słabo potem odrasta [6].
Zastosowanie
- Zielarstwo: roślina lecznicza
- Szkółkarstwo ozdobne: róża dzika stosowana jest na podkładki dla róż szlachetnych, a także jako pojedyncza roślina ozdobna [5].
- Dendrologia - tereny zieleni: nadaje się na szpalery, żywopłoty przy drogach, do obsadzania skarp [5].
- Roślina uprawiana na owoce. Owoce róży pozyskuje się do win, przetworów.
Zielarstwo
Surowiec zielarski:
Owoc róży - Fructus rosae, syn. Owoc szypszyny, Owoc dzikiej róży, Fructus Cynosbati, Fructus Cynosbati cum semine [1,4]
Kwiat róży dzikiej Flos Rosae caninae [4]
Zbiór surowca zielarskiego:
Owoce dzikiej róży zbiera się jesienią [5].
Zbioru dokonuje się przed dojrzeniem owoców, gdy są twarde i zaczynają zmieniać barwę na pomarańczową, po czym muszą być szybko wysuszone w temperaturze 50°C przez 3-4 godziny [1,2,5]. Zebrane owoce mogą pochodzić ze stanu naturalnego lub z upraw [1].
Przed suszeniem owoce można wydrylować, rozcinając je wzdłuż i usuwając 'nasiona' [5].
Informacje dotyczące surowca zielarskiego:
Suszone owoce - szupinki mają pomarszczoną błyszczącą, twardą powierzchnię, barwy pomarańczowo-czerwonej. Na szczycie szupinki znajdują się resztki kielicha, natomiast po drugiej stronie może znajdować się szypułka [1].
Owoce: smak kwaśny, lekko słodkawy, aromatyczny.
Skład chemiczny surowca zielarskiego:
Owoce: [zb. 1,4,5]:
- kwas askorbinowy (Witamina C) w ilości 1000 mg w 100 g świeżych owoców
- witaminy B1, B2, B6, B12, E, K, P, PP i karotenoidy - prowitaminę A,
- związki garbnikowe
- kwasy organiczne (jabłkowy, cytrynowy)
- flawonoidy
- olejek eteryczny 0,05%
- cukry (glukoza, sacharoza, fruktoza)
- pektyny
- składniki mineralne (głównie żelazo)
Działanie surowca zielarskiego:
Owoce: przeciwgnilne, ściągające, wzmacniające, moczopędne, żółciopędne, słabo napotne, przeciwanemiczne, pobudzające przemianę materii [zb. 1,4,5]. W postaci naparów owoce róży używane przy schorzeniach związanych z wątrobą i nerkami [1,2]. Surowiec można stosować przy przeziębianiach, grypie, gruźlicy, reumatyzmie, biegunce, nieżytach żołądka i jelit [5].
Z owoców można produkować się preparaty witaminowe i do płukania jamy ustnej [4].
Surowiec można stosować u dzieci [5].
2-3 owoce dzikiej róży pokrywają dzienne zapotrzebowanie człowieka na witaminę C [5].
Leki/Suplementy/Mieszanki:
- Neocardin - zawiera nalewkę z szupinki [1]
- Cholesol - wyciąg wodnoalkoholowy [1]
- Cardiosan - mieszanka Species cardiacae [1]
- Rosavit - produkt Herbapolu, płynna odżywka witaminowa, wyciąg z szupinek [5]
Przepisy/Przetwory:
Odwar z dzikiej róży
Łyżkę suchych owoców zalać szklanką chłodnej wody i ogrzewać przez 1-3 minuty, nie dopuszczając do zagotowania. Po schłodzeniu można odwar wypić z dodatkiem miodu lub soku z innych owoców [5].
Syrop z dzikiej róży
1 kg owoców umyć i wydrylować z orzeszków, zmielić w maszynce, zalać 0.5 litra wody, gotować 10 minut, dodać 0.5 litra gęstego syropu (z 1 kg cukru), zagotować ponownie, przecedzić przez gazę i zlać do butelek [5].
Konfitura z dzikiej róży [2]
Bardzo smaczny przetwór, jednak wymagający dużo pracy.
1. Duże owoce przecinamy nożem w połowie, po czym wyskrobujemy przy pomocy łyżeczki do herbaty nasiona z włoskami.
2. Połówki owoców doczyszczamy poprzez przepłukanie zimną wodą. Całość szybko wykładamy cienką warstwą na suche ściereczki.
3. Sporządzamy syrop z półtorej szklanki wody i półtora kilograma cukru, jest to ilość potrzebna na sporządzenie konfitury z 1 kg świeżych owoców. Cukier z wodą zagotowujemy, na gotujący się syrop wrzucamy owoce. Gotujemy na wolnym ogniu przez 15 minut, w międzyczasie zbierając pianę. Po 15 minutach robimy dłuższą przerwę i znów gotujemy przez 15 minut. Powtarzamy gotowanie aż owoce zaczną stawać się przezroczyste. Gorącą konfiturę przenosimy do wyparzonych słoików. Gdy słoiki z konfiturą ostygną zakręcamy je wieczkami. Syrop w konfiturze powinien mieć pomarańczowy kolor, a owoce w konfiturze pomarańczowe do czerwonych. Owoce z konfitury możemy odcedzić i użyć do dekoracji ciast.
Od autora a. Owoce w konfiturze mają grubą skórkę podobną trochę do pomidora, dlatego powinno się konfiturę poddać przeciskaniu przez sitko lub durszlak. Z konfitury z dzikiej róży można sporządzić przepyszne sorbety.
|
|
|
konfitura z dzikiej róży przed przetarciem na sitach |
konfitura z dzikiej róży po przetarciu na sitach |
Dżem z dzikiej róży [2]
Do dżemu można dodać wyciągu pektynowego z dzikich jabłek lub niedojrzałych jabłek ogrodowych.
1. Oczyszczamy owoce z nasion podobnie jak w przypadku konfitury z dzikiej róży.
2. Oczyszczone owoce gotuje się aż rozmiękną, następnie przeciska przez sita. Do przetartych owoców dzikiej róży dodajemy w takiej samej ilości (1:1) rozgotowanych i przetartych młodych dzikich jabłek, które są źródłem pektyn.
3. Przecier ustawiamy na wolnym ogniu i powoli zagęszczamy do połowy pierwotnej objętości, często mieszając.
4. Dodajemy cukier w ilości 1,2 kg cukry na 1 kg przecieru. W przypadku gdy przecier został wymieszany z jabłkami dajemy mniej cukru.
5. Gorący dżem wkładamy do wyparzonych wcześniej słoików. Zakręcamy słoiki gdy ostygną (po 6 godzinach).
Wino domowe z dzikiej róży [2]
1. Dojrzałe, przemrożone owoce płuczemy pod zimną wodą, następnie umyte, całe owoce przenosimy do uprzednio umytej i odkażonej butli na wino.
2. Do butli z owocami wlewamy wygotowaną, chłodną wodę z cukrem (0,5 kg cukru na 1 litr wody). Do zalania 1 litra (kg?) owoców potrzebujemy 1 litr wody z cukrem.
3. Butlę zatykamy wyparzonym korkiem z rurką fermentacyjną. Do rurki fermentacyjnej wlewamy odrobinę wody, która blokuje dostęp powietrza z tlenem do butli.
4. Butlę z winem ustawiamy w ciepłym miejscu o temperaturze 20 °C. Fermentacja wina przebiega powoli i spokojnie. Wino z róży fermentuje przez 3 miesiące.
5. Po 3 miesiącach fermentacji przystępujemy do zlewania wina. Zlewanie wina polega na odlewaniu wina znad osadu. Osad w butli płuczemy i wino z powrotem wlewamy do butli. Jeżeli to konieczne to możemy wino dosłodzić. Zatykamy butlę korkiem i odstawiamy, aby wino mogło się dalej klarować. Zabieg zlewania wina powtarza się 3-4 razy, aby stało się zupełnie klarowne.
6. Wino nabiera bukietu i staje się klarowne najwcześniej po 6 miesiącach. Gotowe wino rozlewamy do wyparzonych butelek lub przeprowadzamy pasteryzację (podgrzanie butelek do 75 °C i szybkie schłodzenie w wiaderku z wodą). Pasteryzacja wina zalecana jest przy winach o niskiej zawartości alkoholu (słabszych winach).
Nalewka z dzikiej róży [2]
1. Litr oczyszczonych owoców zasypujemy 600 gramami cukru i zostawiamy na 10-14 dni, aby owoce puściły soki.
2. Dolewamy 750 ml (3/4 litra) czystej wódki i pozostawiamy na kolejne 10-14 dni.
3. Przelewamy nalewkę przez podwójnie złożoną gazę i zlewamy do butelek.
Susz z dzikiej róży [2]
Suszone owoce służą do sporządzania naparów (zalewanie szklanki z suszem wrzątkiem i wystudzenie), które stosowane są na przykład przy chorobach związanych z sercem.
Zobacz inne przepisy na przetwory z róż: Przetwory z róży
Ciekawostki:
Nazwa łacińska dzikiej róży canis = pies, pochodzi prawdopodobnie od zastosowania korzenia jako lek na wściekliznę.
Na świecie wyróżnia się 100 do 200 form dzikich róż
Przysłowie arabskie: "Nie złość się, że krzew różany ma kolce, lecz ciesz się, że kolczasty krzew wydaje róże."
Owoce dzikiej róży czasami nazywane są błędnie głogiem [5].
W 1989 roku Poczta Polska wprowadziła do obiegu serię znaczków pocztowych o nominale 500 zł, na których widniała grafika ukazująca kwiat oraz owoce dzikiej róży. Znaczek pocztowy z dziką róża sygnowany był przez S. Małeckiego i prawdopodobnie to on był autorem grafiki. Znaczek z dziką różą został wydrukowany przez PWPW.
Zdjęcia:
|
|
|
dzika róża - jesień |
Owoce dzikiej róży |
Odmiany, gatunki pokrewne i rośliny podobne:
Bardzo podobne, i często mylone, do róży dzikiej są gatunki: róża płotowa Rosa corymbifera, róża skórzasta Rosa coriifolia i róża sina Rosa glauca
| Miniaturka | Nazwa rośliny |
|---|---|
| Róża francuska Rosa gallica L. [5] | |
| Róża girlandowa Rosa majalis Herrm., Rosa cinnamomea L. - owoce są jadalne i posiadają bardzo dużą ilość witaminy C [4,5] | |
 | Róża pomarszczona - Rosa rugosa Thunb. - owoce są jadalne i posiadają dwukrotnie więcej witaminy C od róży dzikiej[5] |
| Róża rdzawa, jabłkowa Rosa pomifera Herrm. - liście pachną jabłkowo po roztarciu, owoce są jadalne i posiadają dużą ilość witaminy C [5] | |
| Róża stulistna Rosa centifolia L. [5] | |
 | Malina właściwa Rubus idaeus L. |
| Pięciornik kurze ziele - Potentilla erecta (L.) Raeusch - Roślina lecznicza |
- Walewski W. 1985. Towaroznawstwo zielarskie. PZWL, Warszawa.
- Miernik R. 1989. Przetwory z płodów leśnych. Wydawnictwo Spółdzielcze, Warszawa.
- Bugała W. 1991. Drzewa i krzewy dla terenów zieleni. PWRiL, Warszawa.
- Mowszowicz J. 1985. Przewodnik do oznaczania krajowych roślin zielarskich. PWRiL, Warszawa.
- Olechnowicz-Stępień W., Lamer-Zarawska E. 1992. Rośliny lecznicze stosowane u dzieci. PZWL, Warszawa.
- Seneta W. 1966. Żywopłoty. PWRiL, Warszawa: 67.
- Rosa canina. ITIS. Protokół dostępu: https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=24819#null (dostęp 12.12.2016)
