Nazwa gatunkowa: Dąb szypułkowy - Quercus robur L. [1,3-5]

Angielska nazwa: English oak [3,5]

Inne nazwy: Quercus pedunculata Ehrh. [4], wiele synonimów patrz źródło [6]

Rodzina: Bukowate - Fagaceae [3-5]

Dąb szypułkowy pokrój Quercus robus habit

Dąb szypułkowy - pokrój

29.7.2016, Arboretum, Kórnik

Systematyka: (kliknij, aby rozwinąć)

Morfologia

Wysokość: do 40 m [4].

Kwiaty: męskie; niepozorne, zebrane w zwisające kotki [3], posiadają 4-12 pręcików, z pojedynczym okwiatem [4]. Kwiaty żeńskie; zebrane w kłosokształtny kwiatostan [4], z długimi szypułkami [3].

Owoce: owalne orzeszki ze zdrewniałymi [3], półokrągłymi miseczkami (cupula) [4]. Owoce nazywane są żołędziami [3]. Żołędzie mają szypułkę długości 3-8 cm i zebrane są na szypułce po 2-3 sztuki [4].

Pędy/Pień/Kora: gruby, rozgałęziający się nisko [4]. Kora początkowo gładka, szara, później głęboko spękana i czarna [3]. Pędy nagie, z grubymi pączkami usadowionymi na końcach pędów [4].

Liście: odwrotniejajowate [4], skórzaste, krótkoogonkowe, głęboko wcinane [3], z zaokrąglonymi klapami (3-7 par), długości 5-14 cm, szerokości 3-6 cm, opadające na zimę, ustawione skrętolegle, [4]. Górna powierzchnia liści ciemnozielona, natosmiast dolna - jasnoniebiesko-zielona. Nerwy boczne dochodzą do szczytu klap i wcięć [4]

Nasiona:

Kłącze:

Korzenie: System korzeniowy palowy, bardzo głęboki [4].

Biologia:

Długość życia rośliny: roślina wieloletnia, długowieczna (kilkaset lat) [4].

Pokrój: wysokie drzewo [3] z szeroką koroną u pojedynczych osobników [4].

Kwitnienie: maj (V), 2 tygodnie wcześniej od dębu bezszypułkowego [4].

Owocowanie: zwykle obfite owocowanie występuje co 2-3 lata [7].

Rozmnażanie: wysiew żołędzi lub szczepienie (rzadkie odmiany) [4].

Dąb w początkowym okresie rozwoju rośnie powoli [4].

Ekologia.

Pochodzenie:

Zasięg terytorialny: prawie cała Europa (do 59-60° szer. geo. półn. i terenów położonych nad Morzem Śródziemnym) [4]. W Polsce dąb szypułkowy występuje od nizin aż po niższe tereny górskie [3].

Siedliska: parki, lasy liściaste,

Dęby występują w Dąbrowach, a także w lasach mieszanych [4].

Uprawa:

Stanowisko: młode rośliny lubią ocienienie, natomiast starsze osobniki wymagają większego dostępu do światła [4].

Podłoże: gleba dobrze uprawiona [1], żyzna, głęboka, próchniczna, gliniasta lub gliniasto-piaszczysta, umiarkowanie wilgotna [4] .

Nawadnianie:

Nawożenie:

Mrozoodporność: wrażliwy na późne wiosenne przymrozki [4].

Nasiona (żołędzie) dębu wysiewa się od razu po zbiorze na jesień lub przechowuje do wiosny w wilgotnym piasku. Wysiew jesienny jest ryzykowny, ponieważ żołędzie mogą zostać zjedzone przez zwierzęta - głównie ptaki. Źle przechowywane żołędzie tracą bardzo szybko siłę kiełkowania. Młode siewki należy kilkakrotnie szkółkować - przesadzać w celu sprowokowania do wytworzenia silnego, wydajnego systemu korzeniowego [4]

Szczepienie odmian przeprowadza się na koniec zimy lub na początku wiosny, w szklarniach [4].

Do pozyskiwania surowca zielarskiego zakłada się specjalne kultury dębów [1].

Zastosowanie:

  1. Szkółkarstwo. W szkółkach dąb uprawiany niechętnie ze względu na powolny wzrost i trudności z przesadzaniem [4].
  2. Przemysł garbarski [1].
  3. Przemysł barwnikowy [1].
  4. Przemysł drzewny, meblarstwo. Drewno jest twarde, bardzo wytrzymałe, cenione i wykorzystywane w różnych celach [4].
  5. Dendrologia: tereny zieleni; osiedla, parki, przydroża, lasy [4].
  6. Zielarstwo:Roślina lecznicza, rośliny wytwarzające substancje bakteriobójcze [3].
  7. Dęby szczególnie nadają są do zadrzewień krajobrazowych. Bardzo dekoracyjne są pojedyncze osobniki otoczone dużą powierzchnią łąk lub polan [4].
  8. Dawniej żołędzie dębów były spożywane i często stanowiły podstawę diety prymitywnych kultur [7]

Zielarstwo:

Surowiec zielarski:

Kora dębu - Cortex Quercus [1,3].

Zbiór surowca:

Termin zbioru: wiosna - kwiecień lub początek maja [1].

Surowiec stanowi kora z młodych pni i gałęzi (2-3 letnich), zebrana na wiosnę przed rozwojem liści (dużo garbników i najłatwiej zdejmuje się wtedy kora). Korę nacina się nożami w odstępach co 30 cm i zdejmuje się przez podważenie i odarcie. Grubość kory powinna wynosić 2 mm. Korę należy suszyć w cieniu, w temperaturze do 35°C [1].

Informacje dotyczące surowca:

Wygląd surowca: Kora jest gładka, bez pęknięć, srebrzystoszara lub brunatna, lśniąca, z jaśniejszymi przetchlinkami. Wewnętrzna powierzchnia jest matowa, brunatnoczerwona z podłużnymi prążkami. Przełam w części wewnętrznej długowłóknisty. Zapach słaby, nieco "garbarski", smak silnie ściągający (cierpki) [1].

Surowiec powinien zawierać co najmniej 9% garbników [1].

Surowiec jest objęty FP IV [1]

Surowiec zawiera:

Garbniki (12-14%), żywice, kwasy fenolowe, flawonoidy (kwercetyna, kwercytyna), triterpenym, sole mineralne [1,3].

Działanie surowca:

Kora dębu posiada działanie przeciwzapalne, ściągające (w tym przeciwbiegunkowe), przeciwbakteryjne, odtruwające [3].

Zewnętrznie w postaci odwarów i naparów kora używana jest do płukanek jamy ustnej, obmywań, kąpieli, na oparzenia, owrzodzenia i żylaki odbytu [1,3].

Kulinaria:

Żołędzie mogą być spożywane, jednak ze względu na wysoką zawartość tanin ich smak jest bardzo gorzki. Aby pozbyć się gorzkiego smaku żołędzi, należy je moczyć w roztworze ługu a następnie wygotować [7].

Ostatnio pojawiła się w sprzedaży kawa - żołędziówka, której głównym składnikiem są prażone żołędzie [8].

Zdjęcia:

Dąb szypułkowy pokrój Quercus robus habit

Dąb szypułkowy - pokrój

29.7.2016, Arboretum, Kórnik

Odmiany i gatunki pokrewne:

Dąb szypułkowy 'Argenteovariegata' Quercus robur L. 'Argenteovariegata' = f. variegata West. - odm. pstrolistna, liście białonakrapiane, powolny wzrost [4]
Dąb szypułkowy 'Atropurpurea' Quercus robur L. 'Atropurpurea' - odmiana czerwonolistna, powolny wzrost [4]
Dąb szypułkowy 'Concordia' Quercus robur L. 'Concordia' - odmiana żółtolistna, powolny wzrost, o. rzadko spotykana [4], okaz można znaleźć w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie [2]
Dąb szypułkowy 'Fastigiata' Quercus robur L. 'Fastigiata' - odmiana stożkowa, gałęzie wzniesione do góry, zastosowanie: parki, zieleń osiedlowa, wjazdy, ozdoba budynków, siewki często powtarzają cechę, lepiej jest rozmnażać poprzez szczepienie [4]
Dąb szypułkowy 'Pectinata' Quercus robur L. 'Pectinata' - odmiana pierzastolistna, l. głęboko pocinane, z wąskimi klapami, zastosowanie: ogrody [4].
Dąb czerwony - Quercus rubra L.
Dąb bezszypułkowy - Quercus sessilis Ehrh. - podobne właściwości lecznicze [1,3]
Buk zwyczajny - Fagus sylvatica L.
Źródło:
  1. Walewski W. 1985. Towaroznawstwo zielarskie. PZWL, Warszawa.
  2. Wyjście do Ogrodu Botanicznego w Krakowie (3.9.2014)
  3. Lewkowicz-Mosiej T. 2003. Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa.
  4. Bugała W. 1991. Drzewa i krzewy dla terenów zieleni. PWRiL, Warszawa: 161, 167, 168.
  5. Quercus robus L. ITIS. Protokół dostępu: http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=19405(dostęp 26.3.2015)
  6. Quercus robus L. USDA ARS-GRIN. Protokół dostępu: http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?30739(dostęp 26.3.2015)
  7. Łuczaj Ł. 2002. Dzikie rośliny jadalne Polski. Chemigrafia, Krosno.
  8. KAWA ŻOŁĘDZIÓWKA EKO 200g (tuba) - Dary Natury. Ziołowy Zakątek. Protokół dostępu: http://www.ziolowyzakatek.sklep.pl/pl/p/KAWA-ZOLEDZIOWKA-EKO-200g-tuba-Dary-Natury/386 (dostęp 25.3.2015)
Menu :