Dąb szypułkowy Quercus robur L.

Nazwa gatunkowa: Dąb szypułkowy - Quercus robur L. ^[1,3-5]

Angielska nazwa: English oak ^[3,5]

Inne nazwy: Quercus pedunculata Ehrh. ^[4], wiele synonimów patrz źródło ^[6]

Rodzina: Bukowate - Fagaceae ^[3-5]

Dąb szypułkowy - pokrój

29.7.2016, Arboretum, Kórnik

Systematyka: (kliknij, aby rozwinąć)

Morfologia

Wysokość: do 40 m ^[4].

Kwiaty: męskie; niepozorne, zebrane w zwisające kotki ^[3], posiadają 4-12 pręcików, z pojedynczym okwiatem ^[4]. Kwiaty żeńskie; zebrane w kłosokształtny kwiatostan ^[4], z długimi szypułkami ^[3].

Owoce: owalne orzeszki ze zdrewniałymi ^[3], półokrągłymi miseczkami (cupula) ^[4]. Owoce nazywane są żołędziami ^[3]. Żołędzie mają szypułkę długości 3-8 cm i zebrane są na szypułce po 2-3 sztuki ^[4].

Pędy/Pień/Kora: gruby, rozgałęziający się nisko ^[4]. Kora początkowo gładka, szara, później głęboko spękana i czarna ^[3]. Pędy nagie, z grubymi pączkami usadowionymi na końcach pędów ^[4].

Liście: odwrotniejajowate ^[4], skórzaste, krótkoogonkowe, głęboko wcinane ^[3], z zaokrąglonymi klapami (3-7 par), długości 5-14 cm, szerokości 3-6 cm, opadające na zimę, ustawione skrętolegle, ^[4]. Górna powierzchnia liści ciemnozielona, natosmiast dolna - jasnoniebiesko-zielona. Nerwy boczne dochodzą do szczytu klap i wcięć ^[4]

Nasiona:

Kłącze:

Korzenie: System korzeniowy palowy, bardzo głęboki ^[4].

Biologia:

Długość życia rośliny: roślina wieloletnia, długowieczna (kilkaset lat) ^[4].

Pokrój: wysokie drzewo ^[3] z szeroką koroną u pojedynczych osobników ^[4].

Kwitnienie: maj (V), 2 tygodnie wcześniej od dębu bezszypułkowego ^[4].

Owocowanie: zwykle obfite owocowanie występuje co 2-3 lata ^[7].

Rozmnażanie: wysiew żołędzi lub szczepienie (rzadkie odmiany) ^[4].

Dąb w początkowym okresie rozwoju rośnie powoli ^[4].

Ekologia.

Pochodzenie:

Zasięg terytorialny: prawie cała Europa (do 59-60° szer. geo. półn. i terenów położonych nad Morzem Śródziemnym) ^[4]. W Polsce dąb szypułkowy występuje od nizin aż po niższe tereny górskie ^[3].

Siedliska: parki, lasy liściaste,

Dęby występują w Dąbrowach, a także w lasach mieszanych ^[4].

Uprawa:

Stanowisko: młode rośliny lubią ocienienie, natomiast starsze osobniki wymagają większego dostępu do światła ^[4].

Podłoże: gleba dobrze uprawiona ^[1], żyzna, głęboka, próchniczna, gliniasta lub gliniasto-piaszczysta, umiarkowanie wilgotna ^[4] .

Nawadnianie:

Nawożenie:

Mrozoodporność: wrażliwy na późne wiosenne przymrozki ^[4].

Nasiona (żołędzie) dębu wysiewa się od razu po zbiorze na jesień lub przechowuje do wiosny w wilgotnym piasku. Wysiew jesienny jest ryzykowny, ponieważ żołędzie mogą zostać zjedzone przez zwierzęta - głównie ptaki. Źle przechowywane żołędzie tracą bardzo szybko siłę kiełkowania. Młode siewki należy kilkakrotnie szkółkować - przesadzać w celu sprowokowania do wytworzenia silnego, wydajnego systemu korzeniowego ^[4]

Szczepienie odmian przeprowadza się na koniec zimy lub na początku wiosny, w szklarniach ^[4].

Do pozyskiwania surowca zielarskiego zakłada się specjalne kultury dębów ^[1].

Zastosowanie:

Szkółkarstwo. W szkółkach dąb uprawiany niechętnie ze względu na powolny wzrost i trudności z przesadzaniem ^[4].
Przemysł garbarski ^[1].
Przemysł barwnikowy ^[1].
Przemysł drzewny, meblarstwo. Drewno jest twarde, bardzo wytrzymałe, cenione i wykorzystywane w różnych celach ^[4].
Dendrologia: tereny zieleni; osiedla, parki, przydroża, lasy ^[4].
Zielarstwo:Roślina lecznicza, rośliny wytwarzające substancje bakteriobójcze ^[3].
Dęby szczególnie nadają są do zadrzewień krajobrazowych. Bardzo dekoracyjne są pojedyncze osobniki otoczone dużą powierzchnią łąk lub polan ^[4].
Dawniej żołędzie dębów były spożywane i często stanowiły podstawę diety prymitywnych kultur ^[7]

Zielarstwo:

Surowiec zielarski:

Kora dębu - Cortex Quercus ^[1,3].

Zbiór surowca:

Termin zbioru: wiosna - kwiecień lub początek maja ^[1].

Surowiec stanowi kora z młodych pni i gałęzi (2-3 letnich), zebrana na wiosnę przed rozwojem liści (dużo garbników i najłatwiej zdejmuje się wtedy kora). Korę nacina się nożami w odstępach co 30 cm i zdejmuje się przez podważenie i odarcie. Grubość kory powinna wynosić 2 mm. Korę należy suszyć w cieniu, w temperaturze do 35°C ^[1].

Informacje dotyczące surowca:

Wygląd surowca: Kora jest gładka, bez pęknięć, srebrzystoszara lub brunatna, lśniąca, z jaśniejszymi przetchlinkami. Wewnętrzna powierzchnia jest matowa, brunatnoczerwona z podłużnymi prążkami. Przełam w części wewnętrznej długowłóknisty. Zapach słaby, nieco "garbarski", smak silnie ściągający (cierpki) ^[1].

Surowiec powinien zawierać co najmniej 9% garbników ^[1].

Surowiec jest objęty FP IV ^[1]

Surowiec zawiera:

Garbniki (12-14%), żywice, kwasy fenolowe, flawonoidy (kwercetyna, kwercytyna), triterpenym, sole mineralne ^[1,3].

Działanie surowca:

Kora dębu posiada działanie przeciwzapalne, ściągające (w tym przeciwbiegunkowe), przeciwbakteryjne, odtruwające ^[3].

Zewnętrznie w postaci odwarów i naparów kora używana jest do płukanek jamy ustnej, obmywań, kąpieli, na oparzenia, owrzodzenia i żylaki odbytu ^[1,3].

Kulinaria:

Żołędzie mogą być spożywane, jednak ze względu na wysoką zawartość tanin ich smak jest bardzo gorzki. Aby pozbyć się gorzkiego smaku żołędzi, należy je moczyć w roztworze ługu a następnie wygotować ^[7].

Ostatnio pojawiła się w sprzedaży kawa - żołędziówka, której głównym składnikiem są prażone żołędzie ^[8].

Zdjęcia: