Nazwa gatunkowa: Dąb bezszypułkowy - Quercus petraea (Matt.) Liebl. [2,3]
Inne nazwy: Quercus sessilis Ehrh. [2], Quercus sessiliflora Salisb. [2,3]
Rodzina: Bukowate - Fagaceae [2,3]
Systematyka: (kliknij, aby rozwinąć)
Morfologia:
Wysokość: do 25 m [2].
Pokrój: drzewo o szerokiej, regularnej koronie [2].
Kwiaty: Kwiaty męskie z małym okwiatem, zebrane są w cienkie, zwisające kotki. Kwiaty żeńskie zebrane są w kłosokształtny kwiatostan. Kwiaty dębów zapylają się przy pomocy wiatru [2]
Owoce: beczułkowaty orzech, nazywany potocznie żołędziem, długości 2-2.5 cm, okryty cienką łupiną, która pozbawiona jest zielonkawych pasków oraz opatrzony u nasady miseczką (cupula), która wyrasta na bardzo krótkiej szypułce [2].
Łodyga/Pień/Pędy: Pączki z licznymi łuskami. Pień jest prosty. U starszych drzew, rosnących gęsto w grupie, pień do pewnej wysokości pozbawiony jest bocznych gałęzi [2].
Liście: odwrotnie-jajowate, długości 8-12 cm, szerokości 4-5 cm, regularnie klapowane, pierzasto unerwione. Wręby u liści są różnej głębokości. Liście mają klinowatą nasadę. Ogonek liściowy żółtawozielony, długości 1-1,6 cm. Liście ustawione są na pędach skrętolegle [2].
Biologia:
Długość życia rośliny: roślina wieloletnia, długowieczna, zimująca na zewnątrz w polskich warunkach klimatycznych.
Typ/forma życiowa rośliny: roślina zdrewniała, drzewo [2].
Kwitnienie:.
Pienność: roślina jednopienna [2].
Rozmnażanie: generatywnie poprzez nasiona, wegetatywnie poprzez szczepienie [2].
Ekologia
Pochodzenie:
Zasięg terytorialny: Europa Zachodnia, Środkowa i południowo-wschodnia, Zachodnia Ukraina, Kaukaz, Azja Mniejsza. w Polsce dąb bezszypułkowy występuje w lasach poza obszarami górskimi i położonymi na północno-wschodniej części kraju[2]
Siedliska: parki, lasy liściaste, [1,2]
Dęby bezszypułkowe występują w zespołach leśnych - dąbrowach [1].
Uprawa/Ochrona:
Stanowisko: nasłonecznione [2].
Podłoże: suche, ciepłe, zasobne w związki wapnia [2].
Nawadnianie: dęby dobrze znoszą okresy suszy, dąb bezszypułkowy wykazuje dobrą odporność na okresy suszy [2]
Nawożenie:
Dęby można sadzić w miejskich parkach i zieleńcach, ponieważ dobrze znoszą warunki panujące w miastach i zanieczyszenia powietrza. Dęby są długowiecznymi drzewami o pięknych, szerokich koronach, ale rosną powoli [2].
Dąb bezszypułkowy jest pożądanym gatunkiem w lasach. Posiada mniejsze wymagania niż dąb szypułkowy [2]
Do pozyskiwania surowca zielarskiego zakłada się specjalne kultury dębów [1].
Zastosowanie:
- Przemysł drzewny i meblarstwo - drewno dębowe jest wytrzymałe i twarde [2]
- Dendrologia: spis drzew i krzewów; dęby szypułkowe i bezszypułkowe zaliczane są do grupy drzew parkowych, są używane do zadrzewień krajobrazowych, sadzi się je pojedynczo na rozpostartych polanach lub w grupach wraz z innymi drzewami liściastymi [2]
- Szkółkarstwo leśne i ozdobne
- Zielarstwo: Roślina lecznicza [1].
- Przemysł garbarski
- Przemysł barwierski
Zielarstwo:
Surowiec zielarski:
Kora dębu - Cortex Quercus [1].
Zbiór surowca:
Termin zbioru: wiosna - kwiecień lub początek maja[1].
Surowiec stanowi kora z młodych pni i gałęzi (2-3 letnich), zebrana na wiosnę przed rozwojem liści (dużo garbników i najłatwiej zdejmuje się wtedy kora). Korę nacina się nożami w odstępach co 30cm i zdejmuje się przez podważenie i odarcie. Grubość kory powinna wynosić 2 mm. Korę należy suszyć w cieniu, w temperaturze do 35°C[1].
Informacje dotyczące surowca:
Wygląd surowca: Kora jest gładka, bez pęknięć, srebrzystoszara lub brunatna, lśniąca, z jaśniejszymi przetchlinkami. Wewnętrzna powierzchnia jest matowa, brunatnoczerwona z podłużnymi prązkami. Przełam w części wewnętrznej długowłóknisty. Zapach słaby, nieco "garbarski", smak silnie ściągający (cierpki) [1].
Surowiec powinien zawierać co najmniej 9% garbników [1].
Surowiec opisany był w FP IV [1]
Surowiec zawiera:
Garbniki (12-14%) [1]
Działanie surowca:
Kora dębu posiada działanie takie jak przeciwzapalne i ściągające. Zewnętrznie w postaci odwarów używana jest do płukanek jamy ustnej, obmywań i kąpieli [1].
Odmiany i gatunki pokrewne:
| Dąb bezszypułkowy 'Lacinata' Quercus petraea 'Lacinata' - odmiana o postrzępionych liściach, młode liście są wąskie, wydłużone, z głębokimi wcięciami, z białymi plamami, słabszy wzrost[2] |
| Dąb bezszypułkowy 'Mespilifolia' Quercus petraea 'Mespilifolia' lub f. louttei Kirchn. - odmiana nieszypułkowa, liście wąskie, długości do 18 cm, z ostrym szczytem, bez ząbków, płytko karbowane, ciemnozielone. Korona szeroka. Można rozmnażać z siewek, aczkolwiek nie wszystkie powtarzają cechy [2] |
| Dąb szypułkowy - Quercus robur L. - podobne właściwości lecznicze. |
| Dąb czerwony - Quercus rubra L. - gatunek pochodzący z Ameryki Północnej, posiada liście z głębokimi wrębami i ostrymi klapami |
- Walewski W. 1985. Towaroznawstwo zielarskie, PZWL, Warszawa.
- Bugała W. 1991. Drzewa i krzewy dla terenów zieleni. PWRiL, Warszawa: 165-167.
- Quercus petraea. ITIS. Protokół dostępu: https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=506539#null (dostęp 3.3.2017)
