Nazwa gatunkowa: Buk zwyczajny - Fagus sylvatica L. [1,2]
Angielska nazwa: European beech [2]
Inna nazwa: Fagus silvatica L. [3]
Rodzina: Bukowate - Fagaceae [2,3]
Morfologia
|
|
Buk w lesie 26.6.2016 |
Wysokość: do 30 m [3].
Kwiaty: wiatropylne, rozwijają się razem z liśćmi . Męskie kwiaty znajdują się w gęstych główkach zwisających na osadkach, mają 8-16 pręcików i drobne okwiaty, złożone z krótkiej, 4-7 klapowej rurki. Kwiaty żeńskie małe, zazwyczaj występują w parze we wspólnej 4 listnej okrywie, która po dojrzeniu i wysypaniu owoców pęka a później opada [3].
Owoce: orzeszki po dwa w okrywie, trójkanciaste, ostro zakończone, z brązową, cienką łupiną, z okrywającą miseczką (capula). Miseczka pokryta jest szczeciniastymi wyrostkami, przytwierdzona na owłosionym trzonku długości do 2 cm. Orzeszki są przysmakiem wielu ptaków i ssaków. Orzeszki nazywane są potocznie bukwią [3].
Pędy/Pień/Kora: Pień z gładką szarą korą. Młode pędy owłosione. Pień rozgałęziony nisko nad ziemią [3].
Pączki: pokryte zachodzącymi na siebie łuskami [3].
Liście: eliptyczne, (zwykle) opadające na zimę, ustawione skrętolegle w 2 prostnicach, długości 4-10 cm, szerokości 2,5-6 cm, całobrzegie, falisto ząbkowane, orzęsione, z 5-9 parami nerwów bocznych [3]. Młode liście owłosione z obu stron, starsze tylko na nerwie głównym. Wiosną liście buków mają przepiękną jasnozieloną barwę. Na jesień liście przebarwiają się na kolor żółty i żółto-brązowy. U młodych osobników uschnięte liście czasami zostają na pędach przez okres zimy. Ogonek liściowy owłosiony, długości do 1 cm [3].
Biologia
Długość życia rośliny: roślina wieloletnia, długowieczna [3].
Typ/forma życiowa rośliny i pokrój: roślina zdrewniała; drzewo z szeroką, gęstą, kopulastą koroną [3].
Kwitnienie: maj (V) [3].
Owocowanie: wrzesień lub początek października (IX-X). Obfite owocowanie występuje raz na 3-5 lat [3].
Pienność: roślina jednopienna - kwiaty męskie oraz żeńskie występują na tym samym osobniku [3].
Rozmnażanie: generatywne poprzez siew nasion, wegetatywne poprzez szczepienie (odmiany oraz rzadkie gatunki) [3].
Młode buki charakteryzują się szybkim wzrostem [3]
Ekologia
Pochodzenie:
Zasięg terytorialny: Europa Zachodnia, Środkowa i Południowa. W Polsce buk występuje naturalnie do północno-wschodniej części kraju. W górach występuje w lasach regla dolnego, w Tatrach jego zasięg dochodzi do 1295 m.n.p.m [3].
Siedliska: Buczyny (Fagetum), lasy mieszane (dąb, grab, sosny i inne), puszcza bukowa pod Szczecinem [3].
Uprawa
Stanowisko: słoneczne. Młode okazy znoszą zacienienie, ale należy je przyzwyczaić do oświetlonych stanowisk [3].
Podłoże: buk ma dość wysokie wymagania odnośnie gleby. Gleba pod buki powinna być żyzna, dobrze zdrenowana, umiarkowanie wilgotna, wapienna [3].
Nawadnianie:
Mrozoodporność: późne przymrozki mogą uszkadzać soczyste liście [3]
Rozmnażanie: siew nasion należy wykonać jesienią zaraz po zbiorze lub na wiosnę po przechowaniu nasion w wilgotnym piasku wymieszanym z torfem i temperaturze 2-5 °C. Podczas lat kiedy owocowanie buka jest niskie, materiał nasienny przechowuje się w specjalnych chłodniach. Szczepienie: wykonuje się w gruncie na wiosnę. Zrazy do szczepienia powinny być dwuletnie. Podczas zimy szczepienie buków można przeprowadzić w szklarni. Buki można również rozmnażać poprzez ablaktację [3].
Buki dobrze znoszą częste cięcie, dlatego można je z powodzeniem wykorzystywać na żywopłoty [3].
Zastosowanie
- Dendrologia, Gatunek typowo leśny, Tereny zieleni: parki, zadrzewienia krajobrazowe i przydrożne, żywopłoty [3].
- Przemysł drzewny i meblarski. Drewno bukowe jest twarde, ciężkie, łupliwe. Drewno bukowe nadaje się do parkietów [3].
- Stolarstwo, tokarstwo itp.
- Zielarstwo: roślina lecznicza
- Zielarstwo: roślina barwierska
Barwierstwo:
Suszone liścia buka używane są do barwienia skorupek jajek w okresie wielkanocnym []
Ciekawostki:
Nasiona zawierają faginę, która w większych ilościach jest toksyczna i posiada podobny wpływ na organizm jak alkohol [4]. Spożycie kilkadziesiąt nasion (30-150 sztuk) przez człowieka może spowodować zaburzenia percepcji, otumanienie, pogorszenie samopoczucia oraz wymioty. [7]
Zdjęcia:
|
|
|
Buk zwyczajny |
Buk zwyczajny |
|
|
|
Buk zwyczajny młode liście |
Buk zwyczajny żywopłot |
|
|
|
Buk zwyczajny |
Owoce buka |
|
|
|
Buk zwyczajny Owoce |
Buk zwyczajny liście |
Odmiany, gatunki pokrewne i rośliny podobne:
 | Buk zwyczajny 'Asplenifolia' Fagus sylvatica 'Aspleniifolia', Fagus sylvatica var. heterophylla 'Aspleniifolia' - odmiana wycinana, powolny wzrost, liście wąskie, zatokowo klapowane, do niewielkich ogrodów [3] |
 | Buk zwyczajny 'Atropunicea' Fagus sylvatica 'Atropunicea' = f. atropurpurea Kirchn. - odmiana czerwonolistna, korona szeroka, kulista, liście ciemnopurpurowe, na wiosnę czarno-purpurowe, później ciemnobrązowe, odmiana z 1750 r., starsze osobniki dość zmienne ze względu na generatywne rozmnażanie [3] |
| Buk zwyczajny 'Fastigiata' Fagus sylvatica 'Fastigiata' = f. pyramidalis Kirchn. = f. dawyckii Hesse - odmiana stożkowata, pokrój kolumnowy, gałęzie przylegające do pnia, odmiana znaleziona w Szkocji w 1800 r., wolny wzrost, zastosowanie: zieleńce osiedlowe, przydomowe ogródki [3] | |
| Buk zwyczajny 'Laciniata' Fagus sylvatica 'Laciniata' = f. heterophylla hort. = f. incisa hort. - odmiana strzępolistna, silny wzrost, liście powcinane do połowy blaszki liściowej, klapy ostro zakończone [3] | |
 | Buk zwyczajny 'Pendula' Fagus sylvatica 'Pendula' - odmiana o zwisających pędach, parasolowaty pokrój, bardzo efektowna i dekoracyjna, nawet w stanie w zimie, rozmnażana przez szczepienie [1,3] |
 | Buk zwyczajny 'Purpurea Pendula' Fagus sylvatica 'Purpurea Pendula' - odmiana o zwisających, długich pędach, na których wyrastają purpurowo-zielone liście |
| Buk zwyczajny 'Rohaniii' Fagus sylvatica 'Rohanii' - odmiana Rohana, silny wzrost, zwarta korona, liście węższe, wiosną zabarwione na czerwono, w lecie purpurowo-zielone, o. rzadko spotykana [3] | |
| Buk zwyczajny 'Zlatia' Fagus sylvatica 'Zlatia' - odmiana żółtolistna, [3] | |
| Buk wschodni Fagus orientalis Lipsky - [3] | |
 | Dąb szypułkowy Quercus robur L. |
- Obserwacje własne: Aleksander Skrzyński (Wyjście do Ogrodu Botanicznego w Krakowie: (3.9.2014))
- Fagus sylvatica. ITIS. Protokół dostępu: http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=502590 (dostęp 25.3.2015)
- Bugała W. 1991. Drzewa i krzewy dla terenów zieleni. PWRiL, Warszawa.
- Łuczaj Ł. 2002. Dzikie rośliny jadalne Polski. Chemigrafia, Krosno.
- Obserwacje własne: Aleksander Skrzyński
- Lewkowicz-Mosiej T. 2003. Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa.
- Wypowiedzi internautów na forum, temat: Fagina - owoc buka. hyperreal.info. Protokół dostępu: https://hyperreal.info/talk/fagina-owoc-buka-t40631.html (dostęp 26.6.2016)
