Nazwa gatunkowa: Chmiel zwyczajny - Humulus lupulus L. [1,2,4,7]
Inne nazwy:
- Chmiel [2]
- Cannabis lupulus Scop. [4]
Rodzina: Konopiowate - Cannabaceae [4]
Morfologia
Wysokość: 4-5 m [2].
Pokrój: pnąca się bylina [1,2].
Kwiaty: męskie; zebrane w luźno zwisające w dół wiechy [4], okwiat pięciokrotny, żeńskie; zakwitają w szyszkowatych kwiatostanach [4]. Okwiat u formy męskiej jest pojedynczy, cztero- lub pięciokrotny. Pręcików 4 . U form żeńskich kwiat jest bez okwiatu. Słupek 1 z dwoma szyjkami [2] . Na powierzchni żeńskich kwiatów znajdują się gruczołki, które są zasobne w goryczkę. Gruczołki te są wykorzystywane w piwowarstwie oraz medycynie [2]
Owoce: owocostany przypominają szyszki. Owocem jest orzeszek [1,4].
Łodyga: długość 4-5 m, cienka [1], kanciasta [1,4], owija się na podporach [1,2] i przytwierdza za pomocą wąsów czepnych [1].
Liście: szerokie, 3- lub 5-klapowane lub całe, nasada liści sercowato wcięta, brzegiem ząbkowane [1,2], szorstkie w dotyku [2,4]. Przylistki mogą się zrastać z liśćmi [1].
Nasiona: w orzeszku znajduje się jedno nasiono [4].
Korzenie:
Biologia
Długość życia rośliny: roślina wieloletnia.
Typ rośliny: bylina [1,2].
Pienność: roślina dwupienna [1,2,4].
Kwitnienie: czerwiec-sierpień (VI-VIII) [1], lipiec - sierpień (VII-VIII) [2].
Rozmnażanie:.
Ekologia
Pochodzenie:
Zasięg terytorialny: kraje o umiarkowanym klimacie w Europie, Azji i AmerycePółnocnej [4]
Siedliska: wilgotne, lasy liściaste, olszyny, zarośla, nadrzecza [1], płoty [2].
Chmiel jest rośliną uprawianą [2]
Uprawa
Stanowisko: słoneczne, półcieniste []
Podłoże: gleby żyzne, wilgotne [1].
Nawadnianie:
Nawożenie:
Choroby i szkodniki: chmiel może być atakowany przez mszycę, która powoduje osłabienie wzrostu rośliny i powstawanie ciemnych drobnych plam na szyszkach chmielu[6]
Zastosowanie
- Zielarstwo: roślina lecznicza [2]
- Zielarstwo: lecznictwo ludowe []
- Zielarstwo: rośliny wytwarzające substancje bakteriobójcze [4,7] i przeciwdrobnoustrojowe [7]
- Piwowarstwo - chmiel jest używany jako przyprawa do piwa [4-6]
- Sadownictwo: chmiel uprawiany jest w sadach - chmielnikach (Lubelskie, Wielkopolskie) [5]
- Roślina przemysłowa [2]
Zielarstwo
Surowiec zielarski:
Szyszki chmielu, inaczej owocostany chmielu Strobili Lupuli, Strobilus Lupuli [1,4,7], Flos Humuli [].
Gruczoły chmielu, lupulina Lupulinum, syn. Glandulae Lupuli [1,4,7].
Zbiór surowca zielarskiego:
Zbioru szyszek dokonuje się przed ich całkowitym dojrzeniem, gdy posiadają barwę zielono-żółtą. Szyszki należy zrywać ręcznie, w pogodny dzień, razem z szypułkami [1].
Informacje dotyczące surowca zielarskiego:
Surowiec zielarski posiada charakterystyczny, żywiczny zapach, smak ściągający, bardzo gorzki [1]. Surowiec może występować w kilku postaciach: całe szyszki oraz zmielone, prasowane - w formie rozdrobnionych wytłoków [6].
Skład chemiczny surowca zielarskiego: [zbiorcze 1,4,7]
szyszki chmielu:
- olejek eteryczny do 1.6% (humulen ok. 50%, mircen ok. 25%, farnezen, β-kariofilen, związki siarkowe)
- żywice ok. 10% (humulon, lupulon)
- flawonoidy (pochodne kemferolu, kwercytyny i epigeniny)
- garbniki do 5%
- trójterpeny (hopanon)
- związki purynowe (adenina)
- związki goryczowe
- kwasy organiczne
- sole mineralne
lupulina:
- olejek etetryczny do 6% (1% FPIV *)
- związki żywicowe do 50%
- substancje woskowe do 25%
- związki tłuszczowe
Działanie i stosowanie surowca zielarskiego:
Surowce chmielowe regulują przemianę materii, pobudzają wydzielanie soków żołądkowych i jelit, obniżają ciśnienie krwi, wzmagają apetyt, działają bakteriobójczo, przeciwskurczowo, moczopędnie [zbiorcze 1,4,7]. Dodatkowo wpływają na działanie kory mózgowej i obniżają wrażliwość ośrodków w rdzeniu przedłużonym i rdzeniu kręgowym. Chmiel uznawany jest także za środek o działaniu uspokajającym [7]. Prowadzi się także badania nad właściwościami przeciwnowotworami chmielu.
U kobiet regularnie przyjmujących chmiel zauważono, iż chmiel wykazuje lekkie działanie estrogenne [7]
Chmiel stosuje się w chorobach wątroby, wyczerpaniu nerwowym, przy problemach z fermentacją jelitową, bezsenności, przy zaburzeniach miesiączkowania i przy nadpobudliwości płciowej u kobiet i mężczyzn [zb. 1,4,7]. Ponadto chmiel zalecany jest przy lekkim nieżycie przewodu pokarmowego (bóle brzucha, nadmierna fermentacja jelitowa, odbijanie, wzdęcia) [7].
Wyciągi chmielowe pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego i śluzu [7]
Zewnętrznie surowiec używa się przy uszkodzeniach i stanach zapalnych skóry, czyrakach, bólach reumatycznych i wypadaniu włosów [4,7].
Chmiel oraz lupulina posiadają właściwości przeciwbakteryjne, głównie odziałują na bakterie Gram-dodatnie. Dodatkowo mogą oddziaływać na antybiotykooporne mikroorganizmy, a także na prąki gruźlicy [7]
Działanie przeciwnowotworowe i wspomagające leczenie nowotworów
Podejrzewa się gorzkie związki chmielu wykazują silne działanie przeciwnowotworowe. Chmiel stosuje się pomocniczo przy raku żołądka, pęcherzyka żółciowego, wątroby i płuc, po operacjach usunięcia tkanek rakowych [7]
Forma stosowania:
Napar - 1 łyżkę chmielu i waleriany zalewamy szklanką wrzątku. Taki napar pije się przed zaśnięciem przy bezsenności nerwowej [].
Napar - 1 łyżkę chmielu i piołunu zalewamy szklanką wrzątku. Pół szklanki takiego naparu należy stosować przed jedzeniem przy braku apetytu [].
Oba powyższe napary są wyjątkowo gorzkie. Z własnego doświadczenia mogę doradzić obniżenie dawki surowca potrzebnego do sporządzenia naparów [6].
Leki/Suplementy/Mieszanki:
- Nervosol - krople [7]
- Passispasmin - syrop [7]
Zastrzeżenia:
Generalnie nie da się jednorazowo przedawkować chmielu ze względu na jego silny gorzki, goryczkowy aromat, jednak, gdyby doszło do przedawkowania, to objawami przedawkowania mogą być: ból głowy, złe samopoczucie, uczucie ogólnego zmęczenia, osłabienie, nudności, wymioty, duszność i ból w sercu [10].
Szyszki chmielu oraz lupulina mogą być toksyczne dla psów [8].
Ciekawostki:
Dla niektórych osób zapach chmielu oraz warzonego piwa (szczególnie z większej odległości) jest wyjątkowo nieprzyjemny [6]
Dawniej do piwa zamiast chmielu dodawano wiele innych substytutów takich jak ziele piołunu, czy owoce jałowca [6+]
Odmiany, gatunki pokrewne i rośliny podobne:
Ze względu na dużą liczbę odmian chmielu zostały one wymienione i opisane w artykule odmiany chmielu
Odmiany chmielu o największym znaczeniu na rynku w Polsce [9]:
Lubelski = 'Lublin' - odmiana polska. Stanowi 63.5% całej powierzchni upraw odmian chmielu w Polsce (2015 rok). Odmiana ta jest najchętniej skupowana i najlepiej 'płaci' | |
Hallertauer Tradition - odmiana niemiecka | |
Sybilla - odmiana polska | |
Perle - odmiana niemiecka | |
Marynka - odmiana polska | |
Magnum - odmiana niemiecka |
Gatunki pokrewne:
Chmiel japoński Humulus japonicus Sieb. et Zucc. | |
Chmielograb europejski Ostrya carpinifolia Scop. [3]. | |
Grab pospolity Carpinus betulus L. [3]. |
- Polakowska M. . Leśne rośliny zielarskie. PWRiL, Warszawa.
- Rostafiński J. Siedl O. 1962. Przewodnik do oznaczania roślin. PWRiL, Warszawa.
-
Bugała W.. Drzewa i krzewy dla terenów zieleni. PWRiL, Warszawa.
- Lewkowicz-Mosiej T. . Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa.
- Muszyński J. . Roślinne leki ludowe. Ludowa Spółdzielnia wydawnicza, Warszawa.
- Obserwacje własne: Aleksander Skrzyński, w tym wycieczka do Browarium w Tychach (18.8.2015)
- Ożarowski A. 1980. Ziołolecznictwo. PZWL, Warszawa.
- Hops. Toxic and Non-Toxic Plants - ASPCA. Protokół dostępu: http://www.aspca.org/pet-care/animal-poison-control/toxic-and-non-toxic-plants/hops (dostęp 1.11.2016)
- Buczek K. Rynek chmielu - analiza sytuacji rynkowej w sezonie skupu 2015/2016. Portal Spozywczy - portalspozywczy.pl. Protokół dostępu: http://pliki.portalspozywczy.pl/i/06/17/65/061765.pdf (dostęp 1.11.2016)
- Szyszki chmielu, a jego wpływ na organizm. ALTARTA. Protokół dostępu: http://pl.altarta.com/05_01/szyszki-chmielu-a-jego-wplyw-na-organizm/ (dostęp 1.11.2016)