Nazwa gatunkowa: Żywotnik zachodni - Thuja occidentalis L. [7,8]
Inne nazwy: Tuja, Biota occidentalis Endl.
Rodzina: Cyprysowate - Cupressaceae [7,8]
Morfologia:
Wysokość: 15-25 m [7], do 30 m, szerokość do 1,5 m średnicy.
Pokrój: krzew lub drzewo, zimozielone. Korona początkowo wąsko-piramidalna, stożkowata [7] później jajowata lub cylindryczna [7]
Kwiaty: wyrastają na szczytowej części bocznych gałązek. Męskie kwiaty są niewielkie, zaokrąglone, posiadają 4-6 pręcików. Kwiaty żeńskie występują pojedynczo, również są niewielkie, kształtu jajowatego lub wydłużonego, składają się z 6-8 owocolistków [7].
Szyszki: małe, wydłużone, długości 8-10 mm, z płaskimi, łuskami, które zachodzą na siebie dachówkowato i mają pogrubione szczytowe części. Pomiędzy każdymi łuskami znajdują się po 2-3 nasiona. Szyszeczki po dojrzeniu otwierają się i wysypują swoje nasiona. Szyszki złożone są z 8-10 łusek.[7]. Szyszki spotykane są na żywotnika, które mają po 7-10 lat i ich występowanie w dużej ilości pogarsza walory dekoracyjne rośliny.
Pień/Łodyga: gałązki spłaszczone [7], krótkie, wzniesione do góry. Kora podłużnie pękająca, cienka, odpadająca płatami, szarobrunatna z odcieniem czerwonawym [7].
Liście: igły łuskowate, płaskie [1,7], na głównych pędach łuskowate igły są odstające, rzadko rozmieszczone, długości do 4 mm. Łuski brzuszne i grzbietowe, przylegające, zachodzące na siebie dachówkowato [7], z wierzchu ciemnozielone, od spodu jaśniejsze [6,7]. Na zimę łuski brunatnieją [7]. Na igłach żywotników znajdują się zbiorniczki z olejkami, które po roztarciu wydzielają silny zapach [7]
Nasiona: płaskie, wąsko oskrzydlone lub nieoskrzydlone [7], do 0,5 cm długości i 0,3 cm szerokości. Nasiona dojrzewają 160-180 dni od momentu zapłodnienia []. Nasiona tracą swoją zdolność do wykiełkowania po dłuższym przechowywaniu [7]
Korzenie: Żywotniki posiadają słaby i płytki system korzeniowy. Większe okazy, przy silniejszych wiatrach mogą ulec wywróceniu [7]
Inne cechy: Roślina może być trująca
Biologia:
Długość życia rośliny: roślina wieloletnia, zimująca na zewnątrz w polskich warunkach klimatycznych [7].
Typ rośliny: krzew lub drzewo, zimozielone [7]
Kwitnienie: od początku kwietnia do maja przez 6-12 dni.
Pienność: roślina jednopienna [7].
Rozmnażanie: generatywnie poprzez siew nasion, wegetatywnie poprzez odkłady lub sadzonki [zb. +,7].
Ekologia:
Pochodzenie: wschodnia część Ameryki Północnej.
Zasięg terytorialny: północno-wschodnie rejony Ameryki Północnej (od Nowej Szkocji poprzez Quebec i Ontario do Manitoby na południe do Wisconsin, Michigan, Nowy Jork, Masachusetts). Najczęściej żywotnik jest spotykany na teranch nizinnych w Kanadzie[7]
Siedliska: tereny nizinne, doliny rzek, gleby wilgotne i zasobne w wapń [7]
Do Europy żywotnika zachodniego sprowadzono w 1566 r [7].
Uprawa
Stanowisko: słoneczne, ale może znieść chwilowe zacienie [7]
Podłoże: żywotniki nie mają dużych wymagań glebowych, lecz najlepiej rosną na glebach wilgotnych, zasobnych w wapń, piaszczystych lub piaszczysto-gliniastych [7]
Nawadnianie: niewielkie, żywotniki doskonale znoszą okresy suszy [7]
Mrozoodporność: wysoka [7]
Nawożenie: do nawożenia żywotników można użyć mieszanek nawozów dedykowanych dla roślin iglastych. Nawożenie żywotników najlepiej jest przeprowadzić na wiosnę i podczas wegetacji w ilości podanej na opakowaniu nawozów.
Rozmnażanie: żywotniki można rozmnażać przez siew i sadzonki. Przy siewie nasion żywotnika należy pamiętać, iż tracą one szybko zdolność kiełkowania. Zebrane nasiona na jesień (wrzesień-październik) od razu się wysiewa na zagony lub do skrzyń inspektowych. Gleba i podłoże dla siewek powinna być lekka, przewiewna i stale wilgotna [7]. Z różnych opinii można się dowiedzieć, że siew nasion nie jest najlepszym sposobem rozmnażania żywotników na dużą skalę, gdyż nasiona różnie kiełkują, a otrzymane rośliny mogą się od siebie różnić [+].
Drugim sposobem rozmnażania żywotnika jest sadzonkowanie. Sadzonkowanie żywotników przeprowadza się wiosną (marzec-kwiecień) lub latem (sierpień) w skrzyniach inspektowych lub na stołach w szklarniach [7]
Żywotnik charakteryzuje się małymi wymaganiami i jest dość odporny na zapylenie i zadymienie powietrza, więc może być z powodzeniem stosowany w miastach i na terenach przemysłowych [7]
Żywotniki posiadają szybki wzrost (szczególnie młode okazy) i z łatwością się regenerują, dlatego wykorzystywane są często do tworzenia żywopłotów formowanych (ciętych) i zwykłych. Żywotniki bardzo korzystnie wyglądają w formie szpalerów lub alejek [7], dlatego wykorzystywane były i są do tworzenia ogrodów w oparciu o styl barokowy. Żywotniki dobrze komponują się z innymi roślinami iglastymi [7]
Jednym z problemów w uprawie młodych żywotników jest obsikiwanie krzewów przez koty i inne zwierzęta. Problem z kotami może wydawać się śmieszny, ale dla właścicieli domowych ogrodów lub reprezentatywnych, firmowych jest to poważny problem. Zaznaczone miejsca na krzewach szybko zasychają i brązowieją, przez co mają nieatrakcyjny wygląd. Jednym ze sposobów walki z tym zjawiskiem jest polewanie świeżo zaznaczonych miejsc dużą ilością wody. W innych przypadkach pomaga odgradzanie pojedynczych krzewów siatką lub palikami, instalowanie zraszaczy z fotokomórką, a także zatrudnienie psa do pilnowania terenu :) [9,10].
Roślina ozdobna
Żywotnik sadzony jest w parkach, ogrodach jako pojedyncze drzewo lub w skupieniu jako żywopłot. Bardzo dobrze znosi cięcie i formowanie. Żywotnik może pełnić rolę tła dla innych roślin.
Zastosowanie:
- Dendrologia: Rośliny dla terenów zieleni: do parków, zielenie osiedlowej, do nasadzeń grupowych.
- Szkółkarstwo: Roślina ozdobna - służy jako żywopłot, do zasłaniania nieładnych ścian i ogrodzeń, jako tło dla róż [6], do nasadzeń cmentarnych i parkowych. Żywotnik zachodni jest jedną z najczęściej rozmnażanych roślin w szkółkarstwie ozdobnym [7].
- Zielarstwo: - roślina lecznicza stosowana w homeopatii.
- Zielarstwo: - roślina barwierska - służy do pozyskiwania żółtego barwnika.
- Sadownictwo: - żywotniki w grupie mogą służyć jako osłona od wiatru.
- Przemysł drzewny i stolarstwo: Drewno żywotnika jest miękkie, o żółtawym zabarwieniu, choć jest prawie bez żywicy, to jest bardzo trwałe i odporne na gnicie (odporniejsze od drewna dębu) [7]
Zielarstwo:
Surowiec zielarski:
Ziele tui, żywotnika - Herba Thujae, synonim Herba Thujae occidentalis [1].
Szczyty gałązek tui - Summitas Thujae [1].
Skład chemiczny surowca zielarskiego:
Glikozydy, garbniki, związki goryczowe, olejek eteryczny (tujon, fenchon, pinen) [1].
Działanie surowca zielarskiego:
Dawniej stosowano nalewkę - Tinctura Thujae z liści i gałązek do usuwania brodawek [1].
Ciekawostki:
Koło Krakowa znajduje się miejscowość Garlica Murowana, gdzie rozmnażane są żywotniki na większą skalę [].
Zdjęcia:
|
|
Gałązka żywotnika zachodniego |
Odmiany żywotnika zachodniego:
| Miniaturka | Nazwa rośliny i opis |
|---|---|
| 'Aureospicata' - odmiana złotokończysta [7] | |
 |
'Aurescens' - odmiana złocista, pokrój stożkowaty, młode gałązki i igły wiosną i latem są złocisto-żółte, później stają się żółte [7] |
| 'Bodmeri' - [7] | |
 |
'Brabant' |
| 'Columna' - odmiana kolumnowa[7] | |
| 'Compacta' - [7] | |
 |
'Danica' |
| 'Douglasii Pyramidalis' - Odmiana Douglasa[7] | |
| 'Ellwangeriana' - odmiana Ellwangera [7] | |
| 'Ellwangeriana Aurea' - odmiana Ellwangera złocista[7] | |
| 'Ellwangeriana Rheingold' - odmiana Ellwangera, słaby wzrost, odmiana lepsza od odmiany 'Ellwangeriana'[7] | |
| 'Ericoides' - odmiana wrzosowata [7] | |
| 'Fastigiata' synonim 'Stricta' - [7] | |
| 'Filiformis' - odmiana nitkowata, końcowe pędy sznurkowate, zwisające [2,4,7] | |
| 'Globosa' synonim 'Spihlmannii' - odmiana kulista [7] | |
| 'Golden Tuffet' - poduszkowaty pokrój, wys. ok 35 cm, zielono-różowe miękkie łuskowate igły [2,5] | |
| 'Hoseri' - odmiana Hosera [7] | |
| 'Hoveyi' - odmiana Hoveya[7] | |
| 'Lutea' - [7] | |
| 'Lutescens' - [7] | |
| 'Ohlendorffii' - odmiana Ohlendorffa [7] | |
| 'Plicata' synonim 'Mastersii' - [7] | |
| 'Recurva Nana' - odmiana karłowa[7] | |
| 'Rosenthalii' - odmiana Rosenthala[7] | |
 |
'Smaragd' |
| 'Spiralis' | |
| 'Tiny Tim' - wysokość ok. 1.3 m [2] | |
| 'Umbraculifera' - odmiana spłaszczona [7] | |
| 'Wareana' synonim 'Rubusta' - odmiana bujna [7] | |
| 'Wareana Lutescens' [2,3] |
Gatunki pokrewne i rośliny podobne:
| Miniaturka | Nazwa rośliny i opis |
|---|---|
 | Żywotnik olbrzymi Thuja plicata Donn ex D. Don |
 | Biota, Tuja wschodnia - Thuja orientalis L. - ozdobny, niski krzew o łuskowatych liściach w kolorze jasnozielonym i pionowo ułożonych gałązkach. |
- Mowszowicz J. . Przewodnik do oznaczania krajowych roślin zielarskich. PWRiL, Warszawa.
- Obserwacje i doświadczenia własne: Wyjście do Ogrodu Botanicznego w Krakowie (3.9.2014)
- RHS Online. Protokół dostępu: https://www.rhs.org.uk/Plants/44097/Thuja-occidentalis-Wareana-Lutescens/Details (dostęp 11.9.2014)
- RHS Online. Protokół dostępu: https://www.rhs.org.uk/Plants/93555/Thuja-occidentalis-Filiformis/Details (dostęp 11.9.2014)
- RHS Online. Protokół dostępu: https://www.rhs.org.uk/Plants/220110/Thuja-occidentalis-Golden-Tuffet/Details (dostęp 11.9.2014)
- Gottschalk W. 1991. Poradnik dla miłośników róż. PWRiL, Warszawa: 103.
- Bugała W. 1991. Drzewa i krzewy dla terenów zieleni. PWRiL, Warszawa.
- Thuja occidentalis. ITIS. Protokół dostępu: https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=505490#null (dostęp 1.11.2016)
- Jak sobie poradzić z podsikiwaniem drzewek ?. Forum Dogomania, wątek założony przez Elka1900. Protokół dostępu: http://www.dogomania.com/forum/topic/16503-jak-sobie-poradzi%C4%87-z-podsikiwaniem-drzewek/ (dostęp 22.1.2017)
- Stachurska A. Sposoby na niechcianego kota w ogrodzie. fajneogrody.pl. Protokół dostępu: http://www.fajneogrody.pl/2013/04/sposoby-na-niechcianego-kota-w-ogrodzie.html (dostęp 22.1.2017)
