Nazwa gatunkowa: Kulczyba wronie oko - Strychnos nux-vomica L. [4,5]
Inne nazwy: Wronie oko
Rodzina: Loganiowate - Loganiaceae [4,5]
Morfologia:
Wysokość: .
Pokrój: niewielkie drzewo [1,2].
Kwiaty: białawe, silnie pachnące, zakwitające w kątach liści, zebrane w baldachowate wierzchotki [2,4].
Owoce: mała jagoda barwy pomarańczowej z prostopadle umieszczonymi nasionami (1-5 nasion) [1,2].
Łodyga / Pień: Pień powyginany. Kora białawoszara, widlasto rozgałęziona korona [4].
Liście: jajowate, błyszczące, naprzeciwległe [2,4].
Nasiona: mają kształt krążków lub guziczków o brzegu nieco zgrubiałym. Powierzchnia nasion jest barwy szarożółtej lub zielonkawej, pokryta gęsto połyskującymi włoskami. Nasiona są bardzo twarde [1].
Korzenie:
Anatomia:
Nasiona: łupina nasienna zrośnięta jest z bielmem. Skórka łupiny składa się z włosków, które u nasady są kolbowate, a ich trzon zbudowany jest z celulozy. Pod skórką jest miękisz zbity. Składowymi bielma są grubościenne komórki zbudowane z hemicelulozy i plazmodesmy. W komórkach bielma znajdują się alkaloidy, olej, białka aleuronowe, z globoidami. Bielmo nie zawiera skrobi [2].
Biologia:
Długość życia rośliny: roślina wieloletnia.
Typ rośliny: roślina zdrewniała - drzewo [1,2].
Kwitnienie:.
Rozmnażanie: generatywne poprzez nasiona.
Ekologia:
Pochodzenie:
Zasięg terytorialny: Indie, Półwysep Indochiński, Wietnam, Laos, , Malezja, Syjam, Cejlon, wyspy Archipelagu Malajskiego, Australia, Pakistan i Kamerun [1,2,4].
Siedliska: tropikalne lasy [4]
Uprawa: j.w. i w Afryce [2]
Zastosowanie:
Zielarstwo: Roślina lecznicza.
Zielarstwo
Surowiec zielarski:
Nasienie kulczyby - Semen Strychni, opisane było w F.P. II, III i IV, synonim Wronie oko, Nux vomica [1,2].
Zbiór surowca zielarskiego:
Surowiec pochodzi wyłącznie z upraw [1]. Dojrzałe nasiona wydobywa się z owoców, obmywa i suszy na słońcu lub kładzie na rusztach [2].
Informacje dotyczące surowca zielarskiego:
Surowiec powinien zawierać co najmniej 1,2% alkaloidu (strychnina). Nasiona nie wykazują zapachu, smak ich jest wybitnie gorzki [1,2]. Surowiec bardzo łatwo można poznać po krążkowatym lub guzikowatym kształcie nasion. Suszone nasiona są twarde i mają szarozieloną barwę [2].
Surowiec należy do wykazu B (środki silnie działające) i był opisany w FP IV.
Surowiec w postaci proszku: posiada barwę szarożółtą, pod mikroskopem można dostrzec listwy pochodzące z włosków skórki, kawałki bielma. Czysty surowiec nie powinien zawierać skrobi i szczawianu wapnia. Proces sproszkowywania surowca polega na jego namoczeniu, rozgnieceniu, wysuszeniu i na końcu sproszkowaniu [2].
Skład chemiczny surowca zielarskiego:
Alkaloidy 1,5-5,3 % (pochodne indolu: strychnina 40-45% ogólnej ilości alkaloidów, brucyna 55-60% ogólnej ilości alkaloidów, związana z kwasem izogurowym, i inne alkaloidy: a-kolubryna i b-kolubryna, pseudostrychnina, womicyna), gorycz glikozydowa - loganina (tylko w owocni), kwas chlorogenowy, sterole (stygmasterol, cykloartenol), tłuszcz [1,2].
Zawartość popiołu w surowcu do 3%, wody do 12% [2].
Reakcje charakterystyczne:
1. Strychnina zawarta w surowcu reaguje z kwasem siarkowym i wanadynianem amonu, po odtłuszczeniu eterem, dając zabarwienie czerwonofioletowe [2].
2. Brucyna w obecności dymiącego kwasu azotowego daje zabarwienie pomarańczowoczerwone [2].
3. Loganina w surowcu, w obecności kwasu siarkowego, daje zabarwienie czerwonofioletowe [2].
Działanie surowca zielarskiego:
Wzmaga pobudliwość odruchową rdzenia kręgowego, tkanki mózgowej i wszystkich centralnych ośrodków, przy czym występuje pobudzenie oddechu i zwiększenie ciśnienia krwi. Wykazuje działanie podniecające i tonizujące.
Forma stosowania: nalewki - Tinctura Strychni, wyciągi - Extractum, wyizolowane alkaloidy np. Strychninum nitricum F.P.IV [1,2].
Strychnina zawarta w surowcu zielarskim odblokowuje synapsy komórek nerwowych, pomaga w przewodnictwie impulsów pomiędzy komórkami i wzmaga wrażliwość nerwów na impulsy, posiada pewien wpływ na autonomiczne włókna serca [2].
Strychnina także wpływa na ośrodki mózgu, rdzenia przedłużonego, reguluje pracę serca, korzystnie wpływa na krążenie i pracę układu pokarmowego (wzmaga perystaltykę i wydzielanie soku żołądkowego), zwiększa wrażliwość na bodźce. Alkaloid ten stosuje się przy zapściach, szokach, arytmii serca, zaparciach atonicznych, niedowidzeniu i niedosłyszeniu [2].
Alkaloid brucyna wykazuje słabsze działanie niż strychnina [2].
Zastosowanie farmakologiczne:
Strychnina stosowana jest w parezach i porażeniach nerwowych (choroba Heine Medina), zatruciach narkotykami (np. morfina), jadem wężów, jadem kiełbasianym, w stanach wyczerpania nerwowego [2].
Historia:
Lekarz i fizjolog francuski Francois Megandie w 1821 opisał w swoim podręczniku zastosowanie strychniny i brucyny, a także innych alkaloidów, w terapii [3].
Leki/Suplementy/Mieszanki:
- Strychninum nitricum - sól składająca się ze strychniny i kwasu azotowego, stosowana do wstrzyknięć podskórnych [1]. Strychnina jest bardzo silną trucizną i należy do wykazu A [2].
|
|
Aptekarski pojemnik na Strychninum nitricum Muzeum Farmacji UJ Kraków |
Zastrzeżenia:
Strychnina kumuluje się w organizmie, dlatego dawki powinny być ostrożnie kalkulowane i podawane pacjentom [2].
Surowiec
Największa jednorazowa dawka surowca wynosi 0,1 g, a dzienna 0,3 g [1,2].
Wyizolowany alkaloid strychnina
Strychnina jest bardzo silną trucizną.
Największa jednorazowa dawka czystej strychniny wynosi 0,005 g, a dzienna 0,01 g [2].
Jednorazowa dawka śmiertelna czystej strychniny wynosi 0,03 g [2].
Wyizolowany alkaloid brucyna
Jednorazowa dawka śmiertelna czystej brucyny wynosi 0,1 g, dzienna 0,2 g [2].
Ciekawostki:
Dawniej kulczyba wronie oko używana była do produkcji trutki na gryzonie.
Zdjęcia:
|
|
Kulczyba wronie oko |
|
|
Kulczyba wronie oko |
Odmiany, gatunki pokrewne i rośliny podobne: [4]
| Kulczyba św. Ignacego Ignatia amara L. - uprawiana w Chinach, zawiera alkaloidy Strychninę i brucynę, stosowana w homeopatii | |
| Kulczyba ? Strychnos castelanei Wedd - używana przez Indian w dorzeczu Orinoko i Amazonki jako kurara do zatruwania strzał | |
| Kulczyba ? Strychnos gubleri Planch. - używana przez Indian w dorzeczu Orinoko i Amazonki jako kurara do zatruwania strzał | |
| Kulczyba ? Strychnos cogens Benth - używana przez Indian w dorzeczu Orinoko i Amazonki jako kurara do zatruwania strzał |
- Walewski W. . Towaroznawstwo zielarskie. PZWL, Warszawa.
- Poczwara M. . Farmakognozja. Akademia Medyczna im. M. Kopernika, Kraków: 107, 108.
- Michalik M. (kier.) . Kronika medycyny. Kronika, Warszawa.
- Lewkowicz-Mosiej T. . Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa.
- Strychnos nux-vomica L. ITIS. Protokół dostępu: http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=505984(dostęp 25.3.2015)