Nazwa gatunkowa: Szałwia lekarska - Salvia officinalis L. [2]
Angielska nazwa: sage, garden sage [2]
Rodzina: Jasnotowate - Lamiaceae [2], dawniej Wargowe - Labiateae [1]
Morfologia:
|
|
Szałwia lekarska |
Wysokość: 20-70 cm [4].
Kwiaty: zakwitają w szczytowych kłosach, zebrane w nibyokółki [2], wyrastają z w kątach liści [1]. Korona biaława lub fioletowoniebieska [1], dwuwargowa, górna warga hełmiasta, dolna warga trójklapowa [4]. Pręciki 2, jeden z pylników rozwinięty, drugi - odsunięty w dół i trzonkowaty [4]. Kielich dzwonkowaty z pięcioma ząbkami [4].
Owoce: rozłupnia, która rozpada się na rozłupki [2,4].
Łodyga: czterokanciasta, częściowo lub całkowicie zdrewniała, koloru szarozielonego [1], biało owłosiona [zb.1,4], wznosząca się [4], rozgałęziona [2] - pędy wyrastają z kątów liści [4].
Liście: ułożone naprzeciwlegle [4], długoogonkowe [2], kształtu podłużnie jajowatego lub lancetowatego [1,2], o nasadzie zaokrąglonej, sercowatej lub klinowato zwężonej. U nasady często jedno lub dwa uszka. Brzeg z lekka karbowany. Blaszka jest po obu stronach szarosrebrzystozielona, silnie owłosiona i charakterystycznie dołeczkowana (faktura lekko skórzasta, zamszowata). Zapach liścia jest silnie aromatyczny, swoisty, nieco kamforowy, smak nieco ściągający, gorzki [1].
Nasiona:
Korzenie: brunatne, zdrewniałe, miotlasty [4]
Biologia:
Długość życia rośliny: roślina wieloletnia.
Pokrój: półkrzew [2,4] (krzewinka) [4].
Kwitnienie: maj-sierpień (V-VIII) [4].
Rozmnażanie:.
Odporność na mróz: mała, może przemarzać przy bezśnieżnej zimie, więc należy ją okrywać.
Ekologia:
Pochodzenie: rejony Morza Śródziemnego [1,2,4].
Zasięg terytorialny: cieplejsze kraje Europy.
Siedliska:
Roślina uprawiana w wielu krajach: Europie, Ameryce Północnej [2].
Uprawa/Ochrona:
Stanowisko: słoneczne, półcień
Choroby: Zgorzel siewek, Szara pleśń.
Szkodniki: Mszyca czyścicowa, Przędziorki, Skoczkowate. W przypadku wystąpienia przędziorków na szałwii stosujemy środek o nazwie Karate Zeon 050 CS. Mszyce i skoczkowate możemy zwalczać tymi samymi środkami ochrony roślin : Bulldock 025 EC, Cyperkill Super 25 EC, Fastac 100 EC, Karate Zeon 050 CS, Sherpa 100 EC, Sumi-Alpha 050 EC [].
Zastosowanie:
- Zielarstwo: roślina lecznicza [1]
- Zielarstwo: roślina przyprawowa [2,4].
- Zielarstwo: rośliny wytwarzające substancje bakteriobójcze [2]
- Roślina wykorzystywana w przemyśle perfumeryjnym.
- Kwiaciarstwo: Roślina ozdobna z liści i pokroju. Nadaje się na obwódki.
- Przemyśle farmaceutyczny; np. do produkcji past do zębów [1]
Zielarstwo:
Surowiec zielarski:
Liść szałwii - Folium Salviae (FP IV) [1,2,4]. Olejek eteryczny stanowi osobny surowiec.
Zbiór surowca:
Liście oraz szczyty pędów powinny być zebrane przed kwitnieniem rośliny [1] - ścina się pędy na wysokości pierwszego rozgałęzienia. Zbioru dokonuje się kilka razy w roku z upraw. Suszenie przeprowadza się w temperaturze do 35°C zaraz po zbiorze [1]. Po wysuszeniu roślin należy oddzielić suche liście od łodyg (osmykiwanie). Część szczytowa pędu nie powinna mieć dłuższej łodygi niż 5 cm, a grubość nie powinna przekraczać 0,3 cm [1].
Przechowywanie surowca: w szczelnie zamkniętych naczyniach [1].
Informacje dotyczące surowca:
Surowiec powinien zawierać co najmniej 1% olejku eterycznego [1].
Zapach liści jest silnie aromatyczny, swoisty, nieco kamforowy, smak gorzkawy, nieco ściągający [1].
Surowiec opisany był w FP IV [1].
Skład chemiczny surowca: [zbiorcze 1,2,4]
- olejek eteryczny do 2,5% (tujon 50%, cyneol 15%, kamfora, borneol, octan borneolu, pinen)
- garbniki katechinowe
- gorzki lakton (karnozol) oraz związki goryczowe (pikrosalwina)
- saponiny (trójterpenowe: kwas ursolowy 2%, kwas oleanowy)
- triterpeny (m.in. te które wchodzą w skład olejku)
- germakranikol
- flawonoidy (apigenina, luteolina)
- sytestrol
- witaminy (B1, C)
- kwasy organiczne (fumarowy, nikotynowy)
Działanie surowca:
Odkażające [1], antyseptyczne [4], przeciwbakteryjne [2], przeciwzapalne [1,2,4], przeciwskurczowe [4], zmniejszające wydzielanie potu - napotne[2,4], ściągające [4], regulujące laktacje [2], pobudzające wydzielanie soków żołądkowych - poprawiający trawienie [1,4] . Preparaty z szałwii zmniejszają krwawienia z uszkodzonych lub źle funkcjonujących naczyń krwionośnych, również zwiększając przekrwienie błon śluzowych [2]. Wyciągi mają charakter estrogenny i mogą pobudzać skąpe miesiączkowanie [2].
Wewnętrznie: szałwia stosowana jest przy nadmiernej fermentacji jelitowej i biegunce (garbniki w odpowiedniej dawce posiadają właściwości przeciwbiegunkowe) [2].
Zewnętrznie: napary stosowane są do płukania jamy ustnej w stanach zapalnych, gardła i dziąseł [zb.2,4], przy chorobach skórnych, do pielęgnacji włosów [4].
Leki/suplementy/mieszanki:
- Astmosan - preparat [1].
- Gastrogan - preparat [1].
- Pectosan - Species pectorales - mieszanka ziołowa [1].
- Septosan - Species desinficienttes - mieszanka ziołowa [1].
- Tannosan - Species antidiarrhoicae - mieszanka ziołowa [1].
Przyprawa / Kulinaria:
Liści szałwii używa się do przyprawiania sosów, wędlin i mięsa [4]. Należy uważać z dodawaniem świeżych liści do potraw, ponieważ są bardzo aromatyczne [5].
Zdjęcia:
|
|
|
Szałwia lekarska |
Szałwia lekarska |
|
|
|
Szałwia lekarska |
Szałwia lekarska |
|
|
|
Szałwia lekarska |
Szałwia lekarska - nierozwinięty kwiatostan |
|
|
|
Suszenie szałwii lekarskiej |
Suszone liście szałwii lekarskiej Folia Salviae |
|
|
|
Nasiona szałwii lekarskiej |
Odmiany i gatunki pokrewne:
| Szałwia lekarska 'Alba' - Salvia officinalis 'Alba' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Albiflora' - Salvia officinalis 'Albiflora' [6] | |
| Szałwia lekarska 'All Gold' - Salvia officinalis 'All Gold' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Aurea' - Salvia officinalis 'Aurea' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Albiflora Nana' - Salvia officinalis 'Albiflora Nana' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Banba' - Salvia officinalis 'Banba' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Berggbright' - Salvia officinalis 'Berggbright' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Berggarten' - Salvia officinalis 'Berggarten' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Bicolor' - Salvia officinalis 'Bicolor' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Blackcurrant' - Salvia officinalis 'Blackcurrant' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Cedric' - Salvia officinalis 'Cedric' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Crispa' - Salvia officinalis 'Crispa' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Extrakta' - Salvia officinalis 'Extrakta' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Giant' - Salvia officinalis 'Giant' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Ginger' - Salvia officinalis 'Ginger' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Grandiflora' - Salvia officinalis 'Grandiflora' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Grete Stolze' - Salvia officinalis 'Grete Stolze' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Grower's Friend' - Salvia officinalis 'Grower's Friend' [6] | |
 | Szałwia lekarska 'Icterina' - Salvia officinalis 'Icterina' - Szałwia o zielonożółtych, pstrych liściach |
| Szałwia lekarska 'Kew Gold' - Salvia officinalis 'Kew Gold' [6] | |
| Szałwia lekarska 'La Crema' - Salvia officinalis 'La Crema' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Latifolia' - Salvia officinalis 'Latifolia' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Minor' - Salvia officinalis 'Minor' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Nana' - Salvia officinalis 'Nana' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Nazareth' - Salvia officinalis 'Nazareth' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Pink Splash' - Salvia officinalis 'Pink Splash' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Purpurascens' - Salvia officinalis 'Purpurascens' - Szałwia o dwukolorowych liściach: zielonych i fioletowych. [6] | |
| Szałwia lekarska 'Purpurascens Variegata' - Salvia officinalis 'Purpurascens Variegata' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Robin Hill' - Salvia officinalis 'Robin Hill' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Rosea' - Salvia officinalis 'Rosea' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Selsley Splash' - Salvia officinalis 'Selsley Splash' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Tricolor' - Salvia officinalis 'Tricolor' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Variegata' - Salvia officinalis 'Variegata' [6] | |
| Szałwia lekarska 'Würzburg' - Salvia officinalis 'Würzburg' [6] | |
| Szałwia czerwonokorzeniowa Salvia miltiorrhizae Bungle - roślina lecznicza [2] | |
| Szałwia łąkowa Salvia pratensis L. [3] | |
| Szałwia muszkatołowa Salvia sclarea L. - roślina lecznicza [2] | |
 | Czyściec wełnisty Stachys byzantina K. Koch |
- Walewski W. 1985. Towaroznawstwo zielarskie. PZWL, Warszawa.
- Lewkowicz-Mosiej T. 2003. Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa.
- Cincura F. Ferakova V. i in. 1990. Pospolite rośliny środkowej Europy. PZWL, Warszawa.
- Mowszowicz J. 1985. Przewodnik do oznaczania krajowych roślin zielarskich. PWRiL, Warszawa: 367.
- Doświadczenia i obserwacje własne: Aleksander Skrzyński.
- Searching results for Salvia officinalis. RHS Online - Plant Finder. Protokół dostępu: https://www.rhs.org.uk/Plants/Search-Results?form-mode=true&context=l%3Den%26q%3D%2523all%26sl%3DplantForm&query=Salvia%20officinalis (dostęp 8.6.2016)
