Nazwa gatunkowa: Sosna zwyczajna - Pinus sylvestris L. [1]

Angielska nazwa: Scots pine [1]

Inne nazwy: Pinus silvestris L. [2,3]

Rodzina: Sosnowate - Pinaceae [1-3]

Morfologia

Las sosnowy

Wysokość: do 35 m. Wiele czynników ma znaczący wpływ na wysokość sosny (np. podłoże, wietrzne stanowiska, rozstawa, zanieczyszczenie środowiska) W skrajnych warunkach sosna może przybrać pokrój prawie krzewiasty [3].

Pokrój wysokie, zimozielone, iglaste drzewo [2,3]. U młodych osobników korona jest stożkowata z wzniesionymi bocznymi gałęziami. U starszych osobników, rosnących samotnie, korona może być szeroka, szeroko-stożkowata lub parasolowata. [3]

Kwiaty: męskie zebrane w żółte kłosy - kotki, które wyrastają w dolnej części młodych pędów, pomiędzy igłami. Kwiat męski posiada liczne pręciki ułożone spiralnie wokół osi kotki. Każdy pręcik składa się z 2 woreczków pyłkowych. Kwiaty żeńskie są niepozorne, przypominają drobne szyszeczki o purpurowym zabarwieniu. Kwiaty żeńskie wyrastają na szczycie długopędów, tuż przy pąku wierzchołkowym. Żeński kwiat złożony jest z wielu drobnych spiralnie ułożonych wokół osi owocolistków, które przylegają do łusek okrywowych. Po dojrzeniu szyszki łuski okrywowe są prawie zakryte przez owocolistki. [3].

Owoce: szyszki o stożkowatym kształcie, wysypują nasiona po dojrzeniu [2].

Łodyga/Pień/Gałęzie: Podstawa pnia sosny pokryta jest grubo spękaną szarobrunatną korą, która po nacięciu ujawnia zabarwienie brunatno-czerwone. Kora sosny łuszczy się. Osobniki rosnące w grupie mają pień prosty, gonny, u podstawy bez gałęzi. Górna część pnia sosny zwyczajnej pokryta jest cienkimi płatami kory o miedzianym zabarwieniu. Gałęzie boczne zwykle wyrastają na pniu okółkowo. Pędy mogą być krótkie, jak i długie. Pędy są nagie. Młode pędy mają barwę szarozieloną, starsze - szaro-brązową. Krótkopędy u sosen nie wyrastają w długopędy. Długopędy wyrastają tylko z pąków szczytowych i przyszczytowych. Sosny rosnące w szerokiej rozstawie często mają niski pień, który się rozgałęzia i może być pokrzywiony [3]

Liście: zasadnicze liście sosny są przekształcone w igły, które są długie, zielono-niebieskie, z sinawym nalotem po wewnętrznej stronie, sztywne, długości 4-7 cm, lekko skręcone wokół własnej osi, i dość cienkie [2,3]. Igły sosny w poprzecznym przekroju są półkoliste, brzeg mają drobno-ząbkowany i są zaostrzone na szczycie. U młodych siewek igły na długopędach są pojedyncze. Starsze osobniki wykształcają krótkopędy na długopędach, które posiadają igły zgrupowane w wiązki po 2 sztuki. Igły pozostają na sośnie przez 3 lata, po czym opadają. Wiązki igieł mają u podstawy pochewkę, która powstała ze zredukowanych liści. Pąki sosen są duże i grube, składają się z łusek, które zachodzą na siebie dachówkowato i są pokryte żywicą [3]

Nasiona:drobne [3]. Nasiona w szyszkach posiadają skrzydełka - aparaty lotne, które umożliwiają im przemieszczanie się na znaczne odległości [2]

Korzenie: Sosny posiadają silnie rozwinięty system korzeniowy oparty o główny, długi korzeń palowy []

Inne cechy: mogą wystąpić różnice w wyglądzie ssny w zależności od warunków środowiskowych[]

Biologia

Długość życia rośliny: roślina wieloletnia, zimująca w polskich warunkach [2].

Typ rośliny/forma życiowa: drzewo [2,3].

Kwitnienie: [].

Pienność: roślina jednopienna, kwiaty żeńskie i męskie występują na tym samym osobniku[3].

Owocowanie: [].

Rozmnażanie: generatywnie poprzez siew nasion, czasami wegetatywnie poprzez szczepienie [3].

Ekologia

Pochodzenie:[]

Zasięg terytorialny:Europa (od Pirenejów do Uralu), Azja (Północne Chiny, Mongolia, Kaukaz, Krym, Syberia - Wybrzeże morza Ochockiego), Ameryka Północna. Sosnę w górach można spotkać do wysokości 1800-2100 m n.p.m. W Europie północny zasięg sosny dochodzi do 70° szerokości północnej (Skandynawia). Południowy zasięg sosny przechodzi przez Polskę (Karpaty), dalej przez Rosję, Ukrainę (Czernichów, Kijów, Riazań ujście Kamy, do południowego Uralu). W Polsce sosnę można znaleźć od nizin aż po tereny górskie. W Karpatach zasięg sosny dochodzi do regla dolnego [2,3].

Siedliska: lasy mieszane i iglaste, bory, nieużytki[]

Sosna często tworzy jednogatunkowe lasy, może także występować w lasach mieszanych i borach [2,3]. Sosna zwyczajna wchodzi w skład licznych grup ekologicznych, najczęściej borów (suche, świeże, wilgotne, jałowcowe, sosnowe itp.). Sosna może rosnąć w pobliżu jałowców, borówek, dębów, brzozy brodawkowatej, topoli itd. [3]

Uprawa

Stanowisko: słoneczne[3]

Podłoże: brak specjalnych wymagań, sosna może rosnąć nawet na ubogich glebach, zakwaszonych i bogatych w wapń[3]

Nawadnianie: starsze osobniki nie wymagają nawadniania, gdyż są bardzo wytrzymałe na suszę[3]

Nawożenie: []

Rozmnażanie: nasiona sosny wysiewa się w kwietniu (IV). Nasion nie stratyfikuje się, tylko bezpośrednio wysiewa się na zagony lub do skrzyń inspektowych [3]

Mrozoodporność: []


Ze względu na palowy system korzeniowy sosen, nie powinno się przesadzać starszych osobników. Na miejsce stałe można wysadzać tylko młode, 1-3 letnie okazy [3]

Sosny należą do roślin wrażliwych na zanieczyszczenie przemysłowe powietrza, szczególnie związkami siarki [3]. Często sosny sa roślinami wskaźnikowymi dla obszarów o zanieczyszczonym powietrzu

Zastosowanie

  1. Dendrologia: Spis drzew i krzewów stosowanych w terenach zieleni; podstawowy gatunek leśny; rekultywacja terenów zdegradowanych. W parkach sosna dobrze komponuje się z brzozą i jarząbem pospolitym [3]
  2. Szkółkarstwo: roślina ozdobna
  3. Przemysł drzewny i papierniczy
  4. Przemysł farmaceutyczny: głównie produkcja leków wykrztuśnych i moczopędnych [2]
  5. Zielarstwo: roślina lecznicza [2]
  6. Zielarstwo: roślina o właściwościach bakteriobójczych i przeciwgrzybiczych [2]
  7. Budownictwo - drewno sosnowe ma wiele zastosowań w budownictwie. Drewno sosnowe jest lekkie, dość wytrzymałe, tanie i odporne na działanie drobnoustrojów , stosuje się je na szalunki, stemple - podpory, szablony, ramy, jako ściany nośne i bele, schody, lekkie konstrukcje itd.
  8. Stolarstwo i przemysł meblarski
  9. Paliwo stałe: drewno sosny służy jako opał
  10. Pszczelarstwo: pozyskiwanie miodu spadziowego
  11. Przemysł perfumeryjny: kadzidełka, odświeżacze powietrza
  12. Przemysł kosmetyczny: maści, pasty, balsamy, emulsje, mydła przeciwbakteryjne [2]
  13. Aromaterapia
  14. Przemysł muzyczny - kalafonia używana jest do nacierania włosia smyczków
  15. Przemysł elektryczny i elektroniczny - kalafonia jest używana w procesie lutowania różnych elementów (głównie ułatwia pokrycie stopem powierzchni lutowanej)
  16. Infrastruktura drogowa: sosny służą do zadrzewień przy autostradach w celu osłonięcia od wiatru i innych czynników atmosferycznych

Zielarstwo:

Surowiec zielarski:

W zielarstwie, a nawet w farmaceutyce, wykorzystuje się prawie wszystkie nadziemne części sosny:

Pączki sosny Gemmae pini [2]

Młode pędy sosny Turiones Pini [2]

Kora sosnowa Cortex Pini [2]

Skład chemiczny surowca zielarskiego:

Pąki i młode pędy sosnowe: [2]

  • olejek eteryczny
  • diterpenowe kwasy żywiczne
  • flawonoidy
  • substancje gorzkie
  • woski (pochodne kwasu juniperowego i sabinowego)
  • witamina C
  • cukry

Kora sosnowa: [2]

  • garbniki
  • kwasy fenolowe
  • olejek eteryczny
  • węglowodany

Działanie i stosowanie surowca zielarskiego:

Pędy i pączki sosny stosuje się w sporządzaniu preparatów o działaniu wykrztuśnym i moczopędnym, natomiast korę stosuje się przy produkcji leków o właściwościach ściągających i przeciwbiegunkowych [2]

Surowiec przetworzony:

Olejek sosnowy Oleum Pini silvestris [2]

Kalafonia Colophonium [2]

Dziegieć sosnowy Pix liquida Pini [2]

Olejek terpentynowy terpentyna[2]

Informacje dotyczące produktu zielarskiego:

Olejek terpentynowy otrzymuje się w wyniku destylacji soków sosny, a dokładniej jej żywicy [2]

Kalafonia jest pozostałością po destylacji żywicy sosnowej, produktem ubocznym przy produkcji terpentyny [2]

Dziegieć powstaje jako odpad przy suchej destylacji drewna sosnowego [2]

Skład chemiczny przetworzonego surowca zielarskiego:

Olejek sosnowy: [2]

  • monoterpeny i seskwiterpeny (α-pinen, d-karoten-3, kamfen, limonen, β-pinen, dipenten, felandren)

Olejek terpentynowy, terpentyna: [2]

  • terpeny (α-pinen, β-pinen, (+) 3-karen, limonen, kamfen i terpinolen)

Kalafonia: [2]

  • diterpenowe kwasy żywiczne (abietynowy, pimerowy)
  • związki goryczowe
  • olejek

Działanie i stosowanie przetworzonego surowca zielarskiego:

Olejek sosnowy jest środkiem o wszechstronnym zastosowaniu i działaniu. Przede wszystkim olejek ma działanie rozgrzewające, rozkurczające i bakteriobójcze. Olejek sosnowy z powodzeniem można wykorzystywać przy leczeniu nieżytów dróg oddechowych, przy kataplazmach, przeziębieniach, bronchitach, reumatyzmie i bólach o podłożu neurologicznym. Olejek sosnowy można stosować w postaci inhalacji, kąpieli, masaży i nacierań [2]

Olejek terpentynowy wykazuje działanie antyseptyczne i rozgrzewające, ponadto zmniejsza wydzielanie śluzu w obrębie oskrzeli i łagodzi bóle reumatyczne [2].

Kalafonię stosuje się do wyrobu plastrów, przylepców i mydeł przeciwbakteryjnych [2].

Dziegieć wykazuje działanie odkażające i przeciwgrzybicze. Czasami stosowany jest do wyrobu leków przeciw świerzbowi [2].

Ciekawostki:

Na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej w pobliżu byłego Zakładu Górniczo Hutniczego, w którym wydobywano i przetwarzano rudy ołowiowo-cynkowe mieści się las sosnowy. Skażenie gleby metalami ciężkimi w tych okolicach jest tak wysokie, że tylko nieliczne gatunki roślin są w stanie przetrwać w takich warunkach, m.in. sosna zwyczajna. Pomimo, że ten las sosnowy ma ok. 50 lat i ma gęstą rozstawę, to sosny są skarłowaciałe, schorowane i powyginane.

Zdjęcia:

Sosna zwyczajna pęd Pinus sylvestris Sosna zwyczajna pęd Pinus sylvestris

Pęd sosny zwyczajnej

Pęd sosny zwyczajnej

Odmiany, gatunki pokrewne i rośliny podobne:

Miniaturka Nazwa rośliny
Sosna zwyczajna 'Fastigiata' Pinus sylvestris 'Fastigiata' - odmiana kolumnowa [3]
Sosna zwyczajna 'Pumila' Pinus sylvestris 'Pumila' - odmiana niska [3]
Kosodrzewina Pinus mugo Turra
sosna czarna zdjęcieSosna czarna Pinus nigra Arn.
Źródło:
  1. Pinus sylvestris. ITIS. Protokół dostępu: (dostęp )
  2. 2003. Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa:263,264.
  3. 1991. Drzewa i krzewy dla terenów zieleni. PWRiL, Warszawa: 73.
Logo internetowy ogród
Menu :