Nazwa gatunkowa: Borówka czernica - Vaccinium myrtillus L. [2,3,5]
Angielska nazwa: Wortleberry, Blackberry, Billberry, Huckelberry [3]
Francuska nazwa: Myrtille, Airelle myrtille [3]
Niemiecka nazwa: Heidelbeere, Blaubeere [3]
Inne nazwy: Borówka czarna [2,4], Czarna jagoda [1,2], Czarna borówka [2], jagoda [2]
Rodzina: Wrzosowate - Ericaceae [2,5]
Morfologia:
|
|
Borówka czernica w grupie |
Wysokość: 15-30 cm [2], 50 cm [4], 15-60 cm [5].
Kwiaty: różowo-zielone [1], zwisające, na krótkich szypułkach 3-5 mm [4] , w kątach liści na jednorocznych pędach [5]. Kielich niepozorny, bez ząbków [4]. Korona o kształcie beczułki, jest zwężona w gardzieli, z 4-5 krótkimi ząbkami. Pręcików w kwiecie obecnych jest 10, osadzone są onew wałeczkowatym zgrubieniu nad zalążnią słupka dolnego, pylniki pręcików są zabarwione na żółto. Słupek złożony jest z 4-5 owocolistków[4].
Owoce: jadalne soczyste jagody [1]. Kulista ciemnoniebieska lub czarna jagoda pokryta sinym (niebieskawym) woskowym nalotem [zb. 2,5].
Łodygi/Pędy: nagie [2,4], kanciaste, rozgałęziające się [1,4,5] , młode koloru zielonego [4[, starsze szare lub szaro-brązowe [5].
Liście: opadają na zimę (borówka brusznica i mącznica jest zimozielona) [1,4]. Liście są kształtu eliptycznego [1], długości do 1,5 cm, koloru jasnozielonego jesienią czerwienieją, skrętoległe, na krótkich ogonkach [5], zaostrzone na szczycie lub tępe, brzegi liści są piłkowane [zb. 1,2,4]. Blaszka liściowa jest elastyczna i miękka [5].
Nasiona:
Korzenie:
Biologia:
Długość życia rośliny: roślina wieloletnia, zimująca w polskich warunkach klimatycznych.
Typ rośliny: niska krzewinka [1,2,4,5].
Kwitnienie: wiosna-lato: kwiecień - czerwiec (IV - VI) [2,4,5].
Owocowanie: lipiec - wrzesień (VII-IX) [5].
Rozmnażanie: generatywnie poprzez siew nasion, wegetatywnie przezpodział roślin .
Ekologia:
Zasięg terytorialny: środkowa i północna Europa [1], Syberia [4]. W podanych obszarach geograficznych borówka pojawia się od nizin aż po tereny górskie. W Polsce spotykana na terenie całego kraju [2,5], na nizinach i w górach. Borówka czarna jest rośliną należąca do wielu grup fitosocjologicznych: m. in. bory sosnowe na piaskach (Dicrano-Pinion), kwaśnolubne dąbrowy (Quercetalia robori-petraeae), lasy bukowe z kosmatką (Luzulo-Fagion), bory świerkowe (Vaccinio-Piceetea), kosodrzewiny, wrzosiwsk (Vaccinio-Genistetalia) [4]
Siedliska: lasy sosnowe, świerkowe [1,5] i mieszane [5], rowy, przydroża, ścieżki, wrzosowiska [], torfowiska, tworzy płaskie duże zbiorowiska nazywane borówczyskami [5].
Borówka czarna jest rośliną wskaźnikową dla gleb oligotroficznych o wysokiej zawartości świeżej próchnicy.
Uprawa:
Stanowisko: słoneczne, lekko osłonięte od słońca
Podłoże: o odczynie kwaśnym 3,5-4 pH, próchniczne.
Nawadnianie:
Nawożenie:
Zastosowanie:
- Zielarstwo: roślina lecznicza [4]
- Zielarstwo: lecznictwo ludowe []
- Zielarstwo: roślina barwierska [2]
- Przemysł spożywczy: owoce borówki używane są do przyrządzania potraw i przetworów [4,5]
Zielarstwo
Surowiec zielarski:
Owoc borówki czernicy - Fructus Myrtilli [1,2,5], syn. czarne jagodyb[], FP IV Fructus Vaccinii [2].
Liść borówki czarnej - Folium Myrtilli [2,5].
Zbiór surowca zielarskiego:
Owoce zbiera się ręcznie lub za pomocą specjalnych grzebieni. Zbiór należy dokonywać delikatnie, aby nie uszkodzić owoców [1]. Zaleca się zbieranie owoców przed całkowitym dojrzeniem [5].
Po zwiędnięciu jagód, owoce suszy się na płóciennych sitach cienkimi warstwami w temperaturze 60°C (początkowo 30°C [5]) [1,5].
Skład chemiczny surowca zielarskiego:
Jagody: cukry, garbniki do 15% (pochodne katechiny), kwasy organiczne (jabłkowy, cytrynowy, bursztynowy), związki pektynowe, barwniki antocyjanowe, witaminy (C, B1, D), karotenoidy [zb. 1,2,4,5].
Liście: garbniki, glikozydy flawonowe (arbutyna [5]), flawonoidy (pochodne kwersytyny i kemferolu), irydoidy, związki trójterpenowe, glikozydy fenolowe (arbutyna), kwasy fenolowe, procyjanidyny, antocyjany, olejek eteryczny, gorycz, sole mineralne zasobne w mangan i chrom [zb. 2,4,5].
Informacje dotyczące surowca zielarskiego:
Wysuszone jagody są lekko spłaszczone, pomarszczone, barwy ciemnoniebieskiej lub czarnej, posiadają wklęśnięcia - pozostałości po szyjce słupka, otoczone pierścieniem - pozostałości po działkach kielicha [zb. 1,5].
Surowiec nie posiada wyraźnego zapachu, w smaku słodko-kwaśny i lekko ściągający [1].
Surowiec opisany był w FP IV [1].
Surowiec należy przechowywać w suchym miejscu i chronić przed owadami [1].
Działanie surowca zielarskiego:
Owoce: przeciwbiegunkowe, ściągające, zapierające, przeciwgorączkowe, antyseptyczn, przeciwzapalne [zb.1,4] i przeciw-pasożytnicze [2], ściągające [5].
Odwary z owoców stosowane są przy nieżytach jelit i biegunce [1,5].
Wyciągi z owoców posiadają ochronne działanie na naczynia krwionośne, działają przeciwobrzękowo, lekko zapierająco, łagodzą stany zapalne, hamują agregację płytek krwi i utlenianie witaminy C [3]. Służą także do płukania jamy ustnej podczas stanów zapalnych, używane są w chorobach siatkówki oka (retinoterapia) i osłabieniu wzroku wywołanym zaburzeniami mikrokrążenia w gałce ocznej.
Surowiec używany jest do produkcji leków na owsiki.
Liście: przeciwbiegunkowe, antyseptyczne, przeciwpasożytnicze, przeciwgorączkowe, zapierające [zb.4,5].
Wyciągi (np.napary) z liści obniżają poziom cholesterolu we krwi oraz glukozy w surowicy. Liście posiadają także działanie grzybo- i wirusobójcze. Używane są do produkcji leków na cukrzycę w początkowym stadium dla osób starszych. Liści używa się także w stanach zapalnych dróg moczowych, przewodu pokarmowego i skóry oraz przy nudnościach [zbiorcze 2,5].
Leki/Suplementy/Mieszanki:
- Mieszanka Tannosan - Species antidiarrhoicae [1]
Roślina barwierska:
Sok barwi wełnę, bawełnę i jedwab, jeżeli użyje się ałunu, to otrzymamy barwę fioletową tych materiałów. W przypadku tkanin lnianych zaprawionych ałunem i zabarwionych borówką otrzymamy błękitną tkaninę [2].
Liście z siarczanem miedzi (jako zaprawa) farbują na czarno [2].
Kulinaria:
Owoce w stanie świeżym jak i suszonym służą do przyrządzania rozmaitych potraw i przetworów: soków, dżemów, komfitur, kompotów.
Sok z owoców służy do barwienia win.
Zdjęcia:
|
|
|
Krzew borówki czernicy |
Kwiat borówki czernicy |
|
|
|
Kwiat borówki czernicy |
Pozdiemne rozłogi oraz korzenie borówki czernicy |
|
|
|
Owoce borówki czernicy 28.7.2016, Jezioro Porajskie, Częstochowa |
Owocująca borówka czernica 28.7.2016, Jezioro Porajskie, Częstochowa |
|
|
|
Owoce borówki czernicy 28.7.2016, Jezioro Porajskie, Częstochowa |
Owocująca borówka czernica 28.7.2016, Jezioro Porajskie, Częstochowa |
|
|
|
Owoce borówki czernicy 28.7.2016, Jezioro Porajskie, Częstochowa |
Odmiany i gatunki pokrewne:
| Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea L. | |
| Borówka wysoka - Vaccinium corymbosum L. | |
| Mącznica lekarska - Arctostaphylos uva ursi (L.) Spreng. - krzewinka o podobnym składzie chemicznym liści lecz w większym stężeniu. Roślina lecznicza. |
- Walewski W. . Towaroznawstwo zielarskie. PZWL, Warszawa: 201, 202.
- Mowszowicz J. . Przewodnik do oznaczania krajowych roślin zielarskich. PWRiL, Warszawa: 265-267.
- Lewkowicz-Mosiej T. . Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa.
- Cincura F., Ferakova V., Majovsky J., Somsak L., Zaborsky J., . Pospolite rośliny środkowej Europy. PWRiL, Warszawa: 218, 219.
- Polakowska M. . Leśne rośliny zielarskie. PWRiL, Warszawa:76,77.