Nazwa gatunkowa: Mniszek lekarski - Taraxacum officinale F. H. Wigg. [6,7]
Inne nazwy:
Rodzina: Astrowate - Asteraceae [6], dawniej Złożone - Compositae
Morfologia:
|
|
Mniszek lekarski |
Wysokość: pod 5 do 50 cm [6].
Kwiaty: zebrane w kwiatostan nazywany koszyczkiem, który jest średnicy 2-3 cm. Kwiaty języczkowe są żółte, obupłciowe kwiaty [6]. Czasami kwiatostany mogą mieć nietypową morfologię: kilkanaście pozrastanych ze sobą, lub nieprawidłowo wykształcone - dysmorfia prawdopodobnie jest związana ze środkami chemicznymi stosowanymi w rolnictwie oraz ogrodnictwie [4].
Owoce: owocostan to kula puchu rozlatująca się po dmuchnięciu. Owocem jest podłużnie żeberkowana, brodawkowana niełupka z dzióbkiem oraz puchem kielichowym [zb. 6]
Łodyga: pęd kwiatostanowy zakończony koszyczkiem. Po złamaniu się pędu kwiatostanowego wydziela się biały sok mleczny []. Kwiatostan wyrasta na szczycie łodygi kwiatostanowej, która jest bezlistna obła, pusta w środku - dęta [6]
Liście: wytwarza przyziemną rozetę liściową [6], z której wyrastają pędy kwiatostanowe. Liście są wielopostaciowe, lancetowate, podzielone lub haczystodzielone, płytko lub głęboko powcinane.
Nasiona:
Korzeń: mniszek posiada zazwyczaj jeden korzeń palowy [6], prosty lub czasami powyginany w zależności od miejsca, w którym roślina rośnie. Korzenie grubości do 2 cm, koloru szarobrunatnego. Korzeń dość głęboko się korzeni, przez co ciężko jest usunąć mniszka z upraw.
Inne cechy: Prawie wszystkie części rośliny posiadają sok mleczny, widoczny po przecięciu lub przełamaniu.
Biologia.
Długość życia rośliny: roślina wieloletnia [6]
Kwitnienie: od wiosny do jesieni, kwiecień - lipiec . Przykładowo w Krakowie na Mistrzejowicach mniszek rozpoczął kwitnienie 8.4.2019 [8].
Ekologia
Zasięg terytorialny: Europa, Azja , Ameryka Północna wraz z Kanadą [7]. Zasięg okołobiegunowy i obszary o klimacie suboceanicznym. Występuje od niżu aż po tereny górskie.
Siedliska: łąki, pastwiska nizinne, trawniki, sady [6], przydroża, boiska, słoneczne miejsca i trawniki, podmokłe łąki, ogrody []. Mniszek raczej nie występuje na stanowiskach z kwaśną glebą [6]
Mniszek zaliczany jest do ziół łąkowych.
Mniszek lekarski klasyfikowany jest jako chwast w uprawach (szczególnie roślin wieloletnich) i ogrodach [6].
Uprawa:
Stanowisko: słoneczne
Podłoże: żyzne, gliniaste, nie zakwaszone [6], umiarkowanie wilgotne.
Nawadnianie: dostateczne
Nawożenie:
Roślina ta jeżeli ma zapewnione słoneczne stanowisko zasobne w azot (N), to jest nie wrażliwa na inne niekorzystne warunki.
Zastosowanie:
- Zielarstwo: roślina lecznicza, miododajna, zioło łąkowe.
- Kwiaciarstwo: Roślina ozdobna z kwiatów. Z kwiatostanów można przyrządzać wiele dekoracji, a nawet przepiękne wianki na głowę.
- Roślina segetalna, chwast [6], występuje szczególnie w sadach gdzie stanowi konkurencję dla kwiatów drzew owocowych.
- Substytut paszowy
Zielarstwo
Surowiec zielarski:
Korzeń mniszka - Radix Taraxaci
Zbiór surowca:
Korzeń wykopujemy tylko na wiosnę z roślin dziko rosnących. Surowiec należy suszyć w temperaturze do 40 °C, w ciemnym przewiewnym miejscu.
Przechowywanie surowca:
Surowiec należy chronić przed owadami
Informacje dotyczące surowca:
Złam gładki. Zapach słaby, niecharakterystyczny, smak gorzkawy ze słodkim posmakiem.
Surowiec jest opisany FP.
Surowiec zawiera:
Korzeń:
- cukry
- inulina
- substancja goryczowa (taraksacyna)
- związki kauczukowe
- garbniki
- cholina
- kwasy organiczne.
Kwiaty:
- olejek eteryczny
- karotenoidy
Liście:
- witamina C
- saponiny
Działanie:
Korzeń: Poprawia przemianę materii, usprawnia wydzielanie żółci, a także dzięki substancjom goryczowym łaknienie. W postaci odwarów stosowany jako lek pomocniczy w schorzeniach wątroby i pęcherzyka żółciowego.
Liście i kwiaty pobudzają żołądek do wydzielania soków trawiennych i mogą być stosowane przy niedokwaśności. Kwiaty wykazują działanie moczopędne.
Sok ze świeżego korzenia - Succus Taraxaci - posiada działanie żółciopędne, stosowany jest w chorobach wątroby (np. marskość wątroby i uszkodzenia po zażyciu substancji toksycznych).
Leki i suplementy:
- Cholagoga nr 2 - Species cholagogae Mieszanka ziół normujących czynność wątroby.
- Degrosan - Species metabolicae Mieszanka ziół przeciw wadliwej przemianie materii i otyłości.
- Pulmosan - zioła krzemowo-cholinowe
Ciekawostki:
Mniszek często nazywany jest mleczem lub mleczykiem, co jest błędem, ponieważ jest to inny gatunek rośliny.
Mniszek lekarski jest hiperakumulatorem, czyli gromadzi w swoich tkankach znaczną ilość substancji szkodliwych, dlatego powinien być uprawiany w środowisku wolnym od nadmiernego skażenia tymi pierwiastkami lub substancjami.
Dietetyka i kulinaria:
Świeże liście mniszka lekarskiego zawierają 27 kcal/ 100 g. Można z nich przyrządzać wiosenne sałatki (zamiennik sałaty).
Sałatki z młodych liści sporządzane są w krajach romańskich.
Zdjęcia:
|
|
|
Mniszek lekarski Taraxacum officinale |
Mniszek lekarski Taraxacum officinale |
|
|
|
Mniszek lekarski surowiec |
Mniszek lekarski dmuchawiec |
Odmiany i gatunki pokrewne:
| Miniaturka | Nazwa rośliny |
|---|---|
 | Cykoria podróżnik - Cichorium intybus L. - pospolita bylina, roślina ruderalna, korzenie cykorii służą jako namiastka kawy lub dodatek do kawy, a także jako surowiec leczniczy |
| Jastrzębiec leśny - Hieracium murorum L. | |
| Kozibród łąkowy - Tragopogon pratensis L. | |
 | Podbiał pospolity - Tussilago farfara L. - podobne żółte kwiaty, roślina lecznicza o właściwościach przeciwkaszlowych, kwitnąca wczesną wiosną |
- Walewski W. . Towaroznawstwo zielarskie. PZWL, Warszawa.
- Piórewicz D. . Zioła łąkowe - ich znaczenie dla zwierząt i ludzi. Pomorskie Wieści Rolnicze.
- Biegański J. Zielarz. Warszawa: Stowarzyszenie Pracowników Księgarskich, 1932.
- http://szaste.flog.pl/wpis/7007082/mutacje
- Cincura F., Ferakova V., Majovsky J., Somsak L., Zaborsky J., . Pospolite rośliny środkowej Europy. PWRiL, Warszawa.
- Kunicki E., Sękara A., Kalisz A. 2006. Skrypt do ćwiczeń z warzywnictwa ogólnego dla studentów Akademii Rolniczej. Wydawnictwo Akademii Rolniczej, Kraków.
- ITIS Standard Report Page: Taraxacum officinale. ITIS. Protokół dostępu: https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=36213 (dostęp)
- Obserwacje własne: Aleksander Skrzyński