Nazwa gatunkowa: Winobluszcz pięciolistny - Parthenocissus quinquefolia (L.) Planch. [1,3,7]
Inne nazwy:
Rodzina: Winoroślowate - Vitaceae [1,3,4]
Morfologia
|
|
Winobluszcz pięciopalczasty |
Wysokość: ponad 12 metrów [4], do 25 m [7] .
Pokrój: pnącze [1,4].
Kwiaty: niepozorne, zazielenione [4], zebrane w baldachogronach, naprzeciwko liści. Płatków 5, wolne, odpają po przekwitnieniu w różnej kolejności. Kielich jest zredukowany [7] .
Owoce: ciemnoniebieskie [4], zaokrąglone, z woskowym nalotem. W wowach znajduje się po 1-4 nasion [7]. Owoce winobluszczu są jadalne, jednak nie są smaczne [2]. Owoce winobluszczu są pożywieniem dla ptaków [7]
Łodyga: Pędy cienkie i długie. Młode pędy zaczerwienione, okrągłe, z 5-8 ramiennymi wąsami z przylgami. Wewnątrz pędów znajduje się biały rdzeń, który występuje nieprzerwanie na całej długości pędów (nawet w węzłach). Kora jest gładka, bez pęknięć i łuszczących płatów. Na starszych pędach moga pojawić się korzenie przybyszowe [7]. Indianie (Czipewejowie gotowali pędy winobluszczu, z których później wydobywali i jedli tkankę pomiędzy korą a drewnem [2]. Wiosenny sok wydobywający się z uciętych łodyg sok służył w Japonii jako słodzik [2].
Liście: zazwyczaj opadają na zimę, osadzone na długich szypułkach [7], zielone, złożone z pięciu listków, jesienią przebarwiają się na kolor czerwony. Winobluszcz posiada wąsy czepne, dzięki którym wspina się po podporach np. siatce ogrodzeniowej, murach[1,4]. Listki są kształtu eliptycznego lub jajowatego, długości do 10 cm, bez ogonka lub z niewielkim ogonkiem, o podstawie klinowatej i spiczastym wierzchołku. Brzeg listków jest grubo karbowano-piłkowany. Listki od spodu są jasniejsze. Wąsy czepne zaopatrzone są w przylgi [7]
Nasiona:
Kłącze:
Korzenie: Indianie (Odżibwejowie) gotowali i jedli korzenie winobluszczu[2].
Inne cechy: Winobluszcz pięciopalczasty bardzo często jest mylony (nawet przez szkółkarzy) z winobluszczem zaroślowym, który nie posiada przylg na wąsach. Winobluszcz zaroślowy jest bardzo podobny do w. pięcolistkowego [7].
Biologia
Długość życia rośliny: roślina wieloletnia, zimująca w polskich warunkach .
Typ rośliny: pnącze [7]
Kwitnienie: lipiec [7].
Owocowanie: wrzesień-październik (IX-X) [7].
Rozmnażanie: generatywnie poprzez nasiona [7] wegetatywne poprzez sadzonki i odkłady [zb. 4,7].
Ekologia
Pochodzenie: Ameryka Północna ?[2,3]
Zasięg terytorialny: wschodnie rejony Ameryki Północnej [7]
Siedliska:
Uprawa
Stanowisko: słoneczne, półcieniste [1,4], a nawet cieniste [4,7]
Podłoże: dowolne [1,4,7], wilgotne ale dobrze zdrenowane i przepuszczalne [4]
Nawadnianie: umiarkowane [1], winobluszcze są bardzo odporne na suszę [7]
Nawożenie: sporadyczne [1]
Wytrzymałość na mróz: duża [1,4]. Winobluszcz jest w stanie wytrzymać silne mrozy, strefa H7 (temp. poniżej -20 °C) [4]
Rozmnażanie: poprzez sadzonki zdrewniałe lub odkłady poziome, a także nasiona [zb.4,7]
Szkodniki: winobluszcz może być atakowany przez opuchlaki (Otiorhynchus sulcatus F.) oraz przędziorka chmielowca (Tetranychus urticae)[4]
Winobluszcz jest bardzo żywotnym pnączem i wykazuje bardzo silny wzrost. Co jakiś czas należy winobluszcz przyciąć i uregulować jego pokrój [1,4]. Przycinanie należy przeprowadzić wczesną zimą, kiedy widoczne są pędy, lub w lecie [4]
Winobluszcz znosi zanieczyszczone powietrze i środowisko, które może występować w miastach [7]
Zastosowanie
- Dendrologia - tereny zieleni; ozdobne pnącze, sadzona przy ogrodzeniach, pergolach, trejażach, stodołach, szopach, ekranach akustycznych przy drogach, murach, wysokich ścianach, miejscach, które chcemy ukryć [zb. 1,7]
- Szkółkarstwo roślin ozdobnych
- Pszelarstwo: roślina miododajna [7]
Ciekawostki
Winobluszcz pięciolistny jest główną atrakcją i elementem dekoracyjnym restauracji/klubu Opium w Krakowie, w dzielnicy Kazimierz (ul. Jakuba). Winobluszcz 'oblewa' całą restaurację i nadaje jej niecodziennego uroku [6].
Zdjęcia:
|
|
|
winobluszcz pięciopalczasty kwiat |
winobluszcz pięciopalczasty kwiat |
|
|
|
winobluszcz pięciopalczasty wąsy czepne |
winobluszcz pięciopalczasty liść złożony z pięciu listków |
|
|
|
Winobluszcz na murach i balkonach Kalwaria Zebrzydowska 4.6.2016 |
Winobluszcz na murze budynku 29.7.2016, okolice Starego Rynku, Poznań |
|
|
|
Winobluszcz na murze budynku Kraków, Park szpitala im. J. Babińskiego 27.8.2016 |
Odmiany, gatunki pokrewne i rośliny podobne:
| Miniaturka | Nazwa rośliny |
|---|---|
| Winobluszcz pięciolistkowy Parthenocissus quinquefolia var. engelmannii Rehd. [5,7] - odmiana Engelmanna, l. mniejsze z węższymi listkach dł. do 12 cm i szer. do 3 cm, l. jesienią przebarwiają się na kolor brązowo-czerwony, wąsy 4-6 ramienne z mocnymi przylgami [7] | |
| Winobluszcz pięciolistkowy 'Dark Green Ice' Parthenocissus quinquefolia 'Dark Green Ice'[5] | |
| Winobluszcz pięciolistkowy Parthenocissus quinquefolia var. hirsuta [5] | |
| Winobluszcz pięciolistkowy odm. murowa Parthenocissus quinquefolia var. murorum (Focke) Rehd. [1,5] - odmiana murowa, l. grubsze, krótsze i szersze niż u gatunku, przebarwiają się jesienią na kolor czerwony. Wąsy 6-12 ramienne, z wydłużonymi przylgami, wąsy rozgałęziają się wyraźnie na 2 szeregi. Odmiana ta wydaje się być wrażliwa na mrozy [7]. | |
| Winobluszcz pięciolistkowy Parthenocissus quinquefolia var. saint-pauli (Koehne et Graebn.) Rehd. = saintpauli[5,7] - odmiana korzeniowa, młode pędy, ogonki liściowe i dolna strona liści owłosiona, obok wąsów (8-12 ramienne) moga pojawić się korzenie przybyszowe, liście przebarwiają się jesienią na kolor czerwony. Odmiana ta wydaje się być wrażliwa na mrozy [7] | |
| Winobluszcz pięciolistkowy 'Guy's Garnet' Parthenocissus quinquefolia 'Guy's Garnet'[5] | |
| Winobluszcz pięciolistkowy 'Monham' Parthenocissus quinquefolia 'Monham'[5] | |
| Winobluszcz pięciolistkowy 'Red Wall' Parthenocissus quinquefolia 'Red Wall' = 'Troki'[5] | |
| Winobluszcz pięciolistkowy 'Star Showers' Parthenocissus quinquefolia 'Star Showers' = 'Monham'[5] | |
| Winobluszcz pięciolistkowy 'Troki' Parthenocissus quinquefolia 'Troki' [5] | |
| Winobluszcz pięciolistkowy 'Yellow Wall' Parthenocissus quinquefolia 'Yellow Wall' [5] | |
|
Winobluszcz trójklapowy (japoński Veitcha ) Parthenocissus tricuspidata - samoczepne pnącze, przebarwia się jesienią na czerwono, podobne wymagania co P. quinqefolia jednak jest nieco mniej mrozoodporny [1] |
| Winorośl pachnąca Vitis odoratissima [1] | |
| Winorośl japońska Vitis kaempferi [1] | |
|
Winorośl właściwa Vitis vinifera L. - roślina uprawiana, jadalna [2] |
| Winobluszcz zaroślowy Parthenocissus inserta (Kern.) Fritsch. - Winobluszcz bardzo podobny do W. pięcilitskowe, jednak nie posiadający przylg na wąsach [7]. Niektóre części tego winobluszczu są jadalne [2] | |
 | Bluszcz pospolity - Hedera helix L. - zimozielone płożące się pnącze, posiada charakterystyczne 3-5 klapowe, skórzaste liście z wyraźnym unerwieniem |
| Trzmielina oskrzydlona Euonymus alatus (Thunb.) Siebold. - gęsty krzew, trzmielina nazywana jest płonącym krzewem, ponieważ jej liście przebarwiają się jesienią na czerwono |
- Grzegory J. 1966. Ogród przy domu. PWRiL. Warszawa.
- Luczaj Ł. 2002. Dzikie rośliny jadalne Polski. Chemigrafia, Krosno.
- Parthenocissus quinquefolia. ITIS. Protokół dostępu: http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=28602 (dostęp 4.6.2016)
- Parthenocissus quinquefolia. RHS Online. Protokół dostępu: https://www.rhs.org.uk/Plants/12349/Parthenocissus-quinquefolia/Details (dostęp 4.6.2016)
- Searching results for: Parthenocissus quinquefolia. RHS Online - Plant Finder. Protokół dostępu: https://www.rhs.org.uk/Plants/Search-Results?form-mode=true&context=l%3Den%26q%3D%2523all%26sl%3DplantForm&query=parthenociss%20quinquefolia (dostęp 4.6.2016)
- Obserwacje i doświadczenia własne: Aleksander Skrzyński.
- Bugała W. 1991. Drzewa i krzewy dla terenów zieleni. PWRiL, Warszawa: 482.
