Nazwa gatunkowa: Hyzop lekarski - Hyssopus officinalis L. [1,2,3]
Rodzina: Jasnotowate - Lamiaceae [2,3]
Morfologia
|
|
Hyzop lekarski Pokrój |
Wysokość: 50-60 cm [1,2]
Kwiaty: zebrane w pozorne okółki, rozmieszczone są w kątach liści [1]. Kwiaty pięciokrotne [2]. Płatki korony w kolorze lila, białym lub różowofioletowym [1], zrosłopłatkowe [2]. Kwiaty wydzielają ostrą korzenną woń [4].
Owoce: rozłupnia, złożona z czterech trójgraniastych rozłupek [2].
Łodyga: rozgałęziająca się [1,2], czterokonaciasta, u dołu zdrewniała [2].
Liście: zimozielone podczas łagodnych zim [4], drobne, siedzące, ciemnozielone [2], równowąsko-lancetowate, połyskujące, brzegi liści są lekko podgięte [1]
Cała roślina posiada intensywny zapach [3].
Biologia:
Długość życia rośliny: roślina wieloletnia.
Pokrój: półkrzew [1-3].
Kwitnienie: sierpień-wrzesień (VIII-IX) [1], lipiec-wrzesień (VII-IX) [2].
Rozmnażanie: z siewu do gruntu lub z rozsady [1].
Ekologia:
Pochodzenie: rejon Śródziemnomorski, Azja Południowo-Zachodnia i Środkowa [2]
Zasięg terytorialny: południowa i środkowa Europa, Kaukaz, Syberia, Iran [3]
Siedliska:
Roślina uprawiana [3].
Uprawa:
Stanowisko: słoneczne [1], osłonięte od wiatrów z wystawą południową [2]
Podłoże: przepuszczalne, lekkie, wapienne [1,2]. Nie należy uprawiać hyzopu na glebach kwaśnych i zimnych [2]
Nawadnianie:
Nawożenie: (kg/ha): N 50-60, P2O5 40-50, K 80-100 [2]
Fosfor i potas rozsiewamy przed założeniem plantacji, azot dzielimy na dwie dawki. Połowę dawki azotu azotu stosujemy przed sadzeniem lub siewem, następną po każdym zbiorze ziela. W kolejnych latach uprawy nawozy wysiewamy wiosną i po zbiorze ziela. Warto przed założeniem uprawy zastosować zabieg wapnowania, który ma za zadanie zmniejszyć kwasowość gleby. Wapnowanie wykonuje się pod przedplon w ilości 1-3 t/ha [2].
Rozmnażanie: siew do gruntu lub z rozsady [1,2]. Na obsianie 1 hektara potrzeba 5 kg nasion [2].
Rozstawa i głębokość siewu: w rzędy co 40 cm na głębokość 0,5 cm [2].
Rozstawa i głębokość sadzenia rozsady: 40 x 30 cm na głębokość 8-10 cm [2].
Przedplon: rośliny okopowe, motylkowe, rzepak i warzywa [2].
Plon ziela: w pierwszym roku 1 t/ha, w kolejnych latach 3 t/ha [2].
Hyzop jest gatunkiem dość wymagającym odnośnie warunków uprawy. Na stanowisku należy przeprowadzić szereg uprawek, takich jak głęboka orka z pogłębiaczem, ponieważ hyzop uprawia się zwykle 3-5 lat. Od wiosny uprawę należy odchwaszczać i spulchniać. Jesienią warto obredlić rośliny, aby nie wymarzły podczas zimowych mrozów [2].
Zbiór ziela: zaleca się dokonania zbioru na początku kwitnienia roślin. Można dokonać dwóch zbiorów, jednak ostatni zbiór nie powinien być wykonany zbyt późno [2].
Szkodniki: ozdobnik lucernowiec, zwójka poziomeczka, gąsienice piętnówek, rolnice, błyszczka jarzynówka, skoczki [2].
Zalecane środki ochrony roślin*: Ambusz 25 EC, Cymbosz 10 EC, Ripcord 10 EC, stosować karencję (środki mogą być nieaktualne lub wycofane przyp. a.). Przed wysianiem można zastosować zaprawę nasienną [2].
Uprawa amatorska: W uprawie amatorskiej hyzop można na okres zimy przenieść do słonecznych pomieszczeń. Po wiosennym przycięciu rośliny szybko odrastają i pięknie się zagęszczają. Należy jednak uważać, aby nie przyciąć rośliny zbyt nisko [4].
Zastosowanie:
- Kwiaciarstwo: Roślina ozdobna [1]: ozdobne ogródki ziołowe, suche bukiety [4]
- Zielarstwo roślina lecznicza, roślina przyprawowa, herbatki ziołowe [1,2]
- Przemysł farmaceutyczny [1]
- Przemysł alkoholowy: produkcja win, wermutów, gorzkich likierów [2]
Zielarstwo:
Surowiec zielarski:
Ziele hyzopu - Herba Hyssopi [1,3]
Zbiór surowca zielarskiego:
Ziele można zbierać podczas kwitnienia. Zbioru dokonuje się dwukrotnie podczas wegetacji rośliny [1,2].
Ziele należy suszyć na suszarniach, w temperaturze nie przekraczającej 40°C.
Informacje dotyczące surowca zielarskiego:
Surowiec bardzo szybko traci aromat. Zaleca się aby surowiec był jak najbardziej świeży [1].
Surowiec posiada cierpki, korzenny smak i aromatyczny zapach [1].
Skład chemiczny surowca zielarskiego: [zbiorcze 1,2,3]
- Olejek eteryczny (0,15-0,3% ze świeżego ziela, z suchego 0,3-0,8%, kwiatostany 0,9-2%, liście 0,6-1,5% [2])
- Skład olejku eterycznego: pinokamfon (44,7%), izopinokamfon (32%), b-pinen (22%), a-terpinen (9,4%), a-pinen (7,3%), limonen, myrcen, kadinen, cis-b-ocymen, a-3-karen, germakren, bicyklogermakren, linalol, metylomirtenol [2].
- garbniki (8%)
- glikozyd (hesperydyna)
- flawonoidy (diosmina)
- kwasy triterpenowe (oleanowy, ursolowy)
- żywica, śluz, gorycz (marubiina)
- Świeże liście zawierają dużo witaminy C 170 mg oraz substancje bakteriobójcze (o.e.) [1]
Działanie surowca zielarskiego:
Przeciwdziała nadmiernemu poceniu się, działa wzmacniająco na układ odpornościowy organizmu, przyspiesza i poprawia trawienie (gorycze). Hyzop posiada także działanie wykrztuśne (olejki eteryczne), przeciwkaszlowe, odkażające (garbniki, olejki et.), wiatropędne, lekko ściągające (garbniki), pobudzające wydzielanie soków żołądkowych i zapobiegające chrypce [zbiorcze 1,2,3].
Przyprawa:
Przyprawę stanowi ziele hyzopu: szczyty pędów z liśćmi i kwiatostanami [2]. Hyzop stosowany do pieczeni cielęcej, zrazów wołowych, pieczeni wieprzowych, potraw z ziemniakami, faszerowanych jaj, kiełbas, pieczeni wieprzowych, ragout, sałatek, twarogu, zup ziemniaczanych i fasolowych, serów, jajecznic i sosów [zb. 1,2]. Hyzop wchodzi w skład wielu mieszanek przyprawowych [2].
Ciekawostki:
Hyzop zdobył popularność w średniowiecznej Europie dzięki Benedyktynom [1,2]. Na początku uprawiano hyzop w klasztornych ogrodach [2].
Dawniej w Polsce hyzop nazywano izop, józefek, józefka [2].
Zdjęcia:
|
|
Hyzop lekarski Hyssopus officinalis |
|
|
Hyzop lekarski Hyssopus officinalis |
Odmiany i gatunki pokrewne:
 | Cząber ogrodowy Satureja hortensis L. - roślina przyprawowa i lecznicza |
- Sedo A. Krejca J. . Rośliny źródłem przypraw. PWRiL, Warszawa.
- Pisulewska E. Janeczko Z. . Krajowe rośliny olejkowe. Know-How, Kraków.
- Lewkowicz-Mosiej T. . Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa.
- Hans-Werner B., Przekład: Tarnas B. 2009. Ogród ziołowy. Olesiejuk, Ożarów Mazowiecki.