Nazwa gatunkowa: Glistnik jaskółcze ziele - Chelidonium majus L. [2,4,6]
Angielska nazwa: Celandine [5], Greater celandine [7]
Inne nazwy:
Rodzina: Makowate - Papaveraceae [2,4,7]
Morfologia:
|
|
Glistnik jaskółcze ziele |
Wysokość: 50-100 cm [1,2], 30-100 cm [3].
Pokrój: średniej wysokości roślina zielna [2,3,6].
Kwiaty: korona barwy złocistożółtej lub żółtej [1-4,6,7], płatki jajowate [4]. Kwiaty symetrii promienistej, czteropłatkowe [1], zebrane w baldaszki [2,4] lub baldachogrona [7]. Kwiaty posiadają stosunkowo duże[2], żółtozielone [4] działki kielicha, które odpadają po otwarciu się kwiatu [2,4]. Płatków korony cztery, pręciki liczne, słupek jeden [1] z dwudzielnym znamieniem i krótką szyjką [4].
Owoce: podłużna i wąska torebka o długości około 5 cm, pękająca podłużnie [2]. Torebka posiada włoski [7]
Łodyga: prosta, wzniesiona [2], okrągło-kanciasta [1], cienka i wewnątrz pusta, w górnych odcinkach rozgałęziająca się [2], z miękkimi włoskami [4,7]. Po przełamaniu łodygi pojawia się pomarańczowy sok mleczny [1,6,7]. Na łodydze występują włoski [1].
Liście: dolne długoogonkowe, górne siedzące. Blaszka liściowa jest nieparzysto-pierzasto-sieczna [2,3], z wierzchu ciemnozielona od dołu niebieskawa [7], podzielona na 5-7 odcinków [4]. Liście są nagie po stronie górnej, słabo owłosione pod spodem [1]. Liście są dość delikatne i z łatwością można je rozetrzeć w palcach [3]
Nasiona: dojrzałe koloru czarnego z grzebyczkowatym wyrostkiem [2].
Korzenie: roślina wytwarza rozłogi, które ukorzeniają się [1]. Korzenie grube, walcowate, z dużą ilością małych korzeni [4].
W częściach nadziemnych i podziemnych występuje sok mleczny o żółtopomarańczowym zabarwieniu [1,4], który jest trujący dla małych zwierząt domowych [2].
Biologia:
Długość życia rośliny: roślina wieloletnia [4], zimująca w polskich warunkach klimatycznych.
Typ rośliny/forma życiowa: bylina [2,3,6,7].
Kwitnienie: na wiosnę, maj - wrzesień (V-IX) [2-4].
Rozmnażanie: generatywnie za pomocą nasion.
Ekologia:
Pochodzenie:
Zasięg terytorialny: Azja (oprócz terenów tropikalnych), Europa (aż po Norwegię). Występuje od niżu aż po wyżyny [zb. 2,7].
Siedliska: lasy liściaste; bukowe, grabowe, przychacia [4], roślina ruderalna, przydroża, ścieżki, zarośla, rumowiska, w pobliżu zbiorowisk robinii, tarniny, dzikiego bzu i pokrzyw [1,2], ogrody [6,7]. Występuje na glebach zasobnych w azot (N, w postaci azotanów) [roślina wskaźnikowa] [2]. Glistnika można spotkać od niżu aż po położenia górskie; w Tatrach do 950 m n.p.m. [4,7].
Glistnik jaskółcze ziele zaliczany jest do chwastów. [7]
Uprawa:
Stanowisko: półcieniste
Podłoże: umiarkowanie wilgotne [], zasobne w azot [2].
Zastosowanie:
- Zielarstwo: roślina lecznicza [2,3,7]
- Zielarstwo: lecznictwo ludowe [2,6,7]
Surowiec zielarski:
Ziele glistnika - Herba Chelidonii [1,4,6,7], synonim Jaskółcze ziele [1].
Korzenie glistnika Radix Chelidonii [7]
Zbiór surowca zielarskiego:
Zbierana jest nadziemna, ulistniona część rośliny podczas [1] lub na początku jej kwitnienia. Surowiec pochodzi ze stanowisk naturalnych [1] lub czasami z upraw [4]. Suszenie surowca przeprowadzić w temperaturze mniejszej niż 60°C [1].
Czasami zbiera się całą roślinę, wraz z korzeniami [4].
Informacje dotyczące surowca zielarskiego:
Surowiec powinien zawierać co najmniej 0,25% alkaloidów obliczonych jako chelidonina [1].
Surowiec (ziele) nie posiada zapachu, smak jest gorzki i ostry [1,4]. Wysuszone korzenie mają barwę ciemnobrunatną, w przełomie żółtawą lub różowawobrunatną [4].
Skład chemiczny surowca zielarskiego: [zb. 1,4,7]
Ziele glistnika:
- Alkaloid (zgrupy alkaloidów izochinolinowych: chelidonina, homochelidonina, cheleteryna, sangwinaryna, berberyna)
- kwasy organiczne (chelidonowy, jabłkowy, bursztynowy)
- kwasy fenolowe
- aminy biogenne
- flawonoidy
- żywice
- śluzy
- pektyny
- cholina
- enzymy proteolityczne
- sole mineralne
- barwniki
Skład chemiczny korzeni jest podobny do składu chemicznego ziela, jednak korzenie zawierają większą ilość alkaloidów [7]
Działanie surowca zielarskiego:
Alkaloidy zawarte w soku mlecznym wykazują działanie lekko narkotyczne, przeciwbólowe i znieczulające miejscowo [1,2], podobne do działania innego alkaloidu - papaweryny [6]. Ponadto, glistnik wykazuje działanie bakteriobójcze, przeciwskurczowe, moczopędne i żółciopędne [4].
Działanie rozkurczowe dotyczy mięśni gładkich oskrzeli, przewodu pokarmowego, dróg żółciowych, dróg moczowych i narządów rozrodczych [7]
Ziele glistnika wykorzystywane jest w schorzeniach wątroby, kamicy żółciowej i nerkowej, w stanach skurczowych przewodu pokarmowego i pęcherzyka żółciowego, wrzodach żołądka, skurczu odźwiernika, kolce jelitowej i nerkowej, a także w dychawicy. Glistnik należy do rodziny Makowatych, do której należy Mak lekarski, z którego izoluje się morfinę - alkaloid o podobnym działaniu do alkaloidów zawartych w glistniku. [zbiorcze 1,2,4].
Najczęściej glistnik używany jest przeciw brodawkom, febrze, puchlinie wodnej, bólom przewodu pokarmowego i wątroby [1,2].
W lecznictwie ludowym sok z glistnika jaskółcze ziele wykorzystywano głównie na brodawki i krosty [6], kłykcin i kurzajek [7]. Natomiast odwary z ziela glistnika, choć działają lekko narkotycznie, to stosowano je przy bólach wątroby, żołądka, biegunkach i bolesnym kaszlu [6]
Forma stosowania:
Nalewka - Tinctura Chelidonii, która należy do wykazu B [1]
Zastrzeżenia:
Roślina wykazuje właściwości trujące! Należy ją stosować pod nadzorem lekarza. Sok mleczny jest trujący także dla zwierząt domowych: kotów, psów itd. [zbiorcze 2,4]
Glistnika nie należy podawać dzieciom i powinien być także eliminowany z terenów w których przebywają dzieci: podwórka przedszkolne, szkolne, szpitale dziecięce, ogródki domowe [6].
Właściwości trujące glistnika pochodzą od alkaloidów [4].
Leki/Suplementy/Mieszanki:
- Chelidonium hydrochloricum - wyizolowany alkaloid w tabletkach, lek przeciwskurczowy i przeciwbólowy w kamicy żółciowej, kamicy nerkowej i w dychawicy oskrzelowej.
- Chelifungin - maść zawierająca alkaloidy glistnika, stosowana przeciw grzybicy skóry.
- Chelivag - maść zawierająca alkaloidy chelerytynę i sangwinarynę, stosowaną w zapaleniu pochwy i szyjki macicy na tle rzęsistka pochwowego.
- Species cholagogae nr 2 - mieszanka ziołowa
Ciekawostki:
W średniowieczu korzeń glistnika uważany był za kamień mądrości [2].
Zdjęcia:
|
|
|
Kwiaty Glistnika jaskółcze ziele |
Glistnik jaskółcze ziele |
|
|
|
Łuszczynki Glistnika jaskółcze ziele |
Odmiany, gatunki pokrewne i rośliny podobne:
| Miniaturka | Nazwa rośliny |
|---|---|
| Dymnica pospolita Fumaria officinalis L. - podobne rozkurczowe działanie 7 |
- Walewski W. 1985. Towaroznawstwo zielarskie. PZWL, Warszawa.
- Cincura F., Ferakova V., Majovsky J., Somsak L., Zaborsky J., 1990. Pospolite rośliny środkowej Europy. PWRiL, Warszawa: 96.
- Rostafiński J. Siedl O. 1962. Przewodnik do oznaczania roślin. PWRiL, Warszawa.
- Polakowska M. 1987. Leśne rośliny zielarskie. PWRiL, Warszawa.
- ITIS: Chelidonium majus L. Protokół dostępu: http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=501481 (dostęp 1.2.2015)
- Muszyński J. 1956. Roślinne leki ludowe. Ludowa Spółdzielnia wydawnicza, Warszawa.
- Lewkowicz-Mosiej T. 2003. Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa:85,86.
