Internetowy Ogród - z pasji do Ogrodnictwa

Zbiór surowca roślinnego, zielarskiego

Surowiec zielarskie możemy pozyskiwać z roślin z upraw bądź ze stanu dzikiego (z natury) ^[4]. Surowiec zielarski przeznaczony jest często (pośrednio lub bezpośrednio) do spożycia przez osoby posiadające pewne dolegliwości zdrowotne, które należy szybko i skutecznie zwalczyć. Dlatego jakość surowca ma tutaj pierwszorzędne znaczenie. Natomiast wpływ na jakość surowca będzie miała zawartość poszczególnych składników, która zależy od prawidłowego zbioru.

Pora zbioru surowca

Tak jak każdy człowiek ma różny wzór linii papilarnych, tak rośliny w obrębie gatunku różnią się od siebie. Trzeba mieć to na uwadze, a także to, że rośliny mają różną dynamikę produkcji danych związków chemicznych. Przykładowo, na jesień rośliny o organach spichrzowych, podziemnych (bulwy, cebule, korzenie), po okresie wegetacji, zaczynają gromadzić w nich związki zapasowe, które używane są przez człowieka w celach leczniczych. Zawartość związków biologicznie czynnych w roślinach ulega wahaniu w ciągu roku, a nawet dnia. Dlatego tak dużą rolę odgrywa pora, w której zbieramy surowiec.

Okresy zbioru:

Wiosenny - od rozmarznięcia ziemi, ruszenia soków i wypuszczenia liści, aż do połowy maja. Obejmuje zbiór korzeni, kłączy, kory, pączków, młodych liści (np. brzozy, lipy) i wiosennych kwiatów.

Letni - od połowy maja do września, obejmujący okres pełnego rozwoju rośliny. Zbiera się kwiaty, liście, ziela, owoce i nasiona.

Jesienny - od września do zarznięcia ziemi. Zbiera się korzenie, kłącza, bulwy, późno dojrzewające owoce (róża) i nasiona oraz wyjątkowo późne kwiaty, a nawet liście i ziele.

Zimowy - w tym okresie zbiera się czasem owoce, np. jałowca, dzikiej róży, rokitnika, i niektóre rośliny zimozielone jak jemioła.

Zasady zbioru

Kwiaty i kwiatostany zbieramy na początku lub w pełni kwitnienia.

Liście zbieramy w pełni rozwoju, w czasie lub po przekwitnięciu rośliny, a wyjątkowo w początkach rozwoju. Liście wybieramy zdrowe, niezżółknięte, z górnych części rośliny

Zioła, ziele (części nadziemne roślin) zbieramy zwykle w okresie kwitnienia rośliny. Wybieramy część górną, zieloną z niezdrewniałą łodygą, obficie kwitnącą.

Owoce i nasiona zbieramy w zależności od wymagań - dojrzałe lub nie dojrzałe.

Kory zbieramy na wiosnę (np. Kruszyna pospolita), w okresie ruszania soków i przed rozwojem liści, kiedy kora łatwo oddziela się od drewna.

Pąki zbieramy od późnej jesieni do wiosny, przed puszczeniem soków i pęcznieniem.

Korzenie i kłącza zbieramy w okresie spoczynku rośliny, czyli wiosną albo jesienią.

Surowce olejowe zaleca się zbierać w godzinach od 10 do 15, bo w tym czasie rośliny zawierają najwięcej olejków, np. liście naparstnicy zbiera się w porze popołudniowej, gdyż jak wykazały badania, zawierają wtedy najwięcej glikozydów.

Terminy oraz pory, w której należy zbierać zioła zostały wyznaczone na drodze badawczej.

Zbiór

Podczas zbioru należy zwrócić uwagę na porę dnia i pogodę, ponieważ od tych czynników zależy zawartość poszczególnych składników. Części nadziemne roślin zbiera się w dni pogodne i suche. Ziół nie powinno się zbierać z rana lub z wieczorną rosą. Zbiór mokrych ziół może powodować ich zagrzewanie się, zmianę barwy, zapachu i smaku, a także wydłużyć czas suszenia. Przy zbiorze podziemnych podziemnych części roślin pogoda nie ma wielkiego znaczenia.

Nie zbieramy ziół:

• - z obszarów miejskich i okolic dróg o dużym ruchu aut - należy zachować odległość co najmniej 500 m od tych miejsc!
• - które są pod ochroną, chyba że uzyskamy zezwolenie na tą czynność lub pochodzą one z upraw.
• - które niedawno były opryskiwane środkami ochrony roślin. Zbiór można dokonać dopiero po upływie okresu karencji tzn. czasu po którym środek nie wykazuje właściwości toksycznych dla człowieka.
• - których nie znamy i nie jesteśmy pewni, czy to właśnie jest ta roślina.
• - z hałd, wysypisk śmieci, miejskich kompostowników, odpadkach poprodukcyjnych.
• - z roślinnymi z chorobami takimi jak mączniak, szara pleśń, septorioza i inne. Obniżają one wartość surowca zielarskiego, a także mogą zawierać mikotoksyny (mykotoksyny), które mają właściwości kancerogenne (rak).

Sposoby zbioru

Zbiór naturalnego/dzikiego surowca przeprowadza się ręcznie lub przy użycia prostych narzędzi (nożyki, sierpy, kosy). W uprawach stosuje się różne maszyny ułatwiające zbiór np. kosiarki, wyorywacze.

Kwiaty oraz częsci kwiatu np.słupki lub pręciki zrywa się ręcznie bez szypułek. Zerwane kwiaty umieszcza się warstwami w płytkich koszach. Niekiedy używa się specjalnych grzebieni z nożem lub bez. W ten sposób zbieramy kwiaty szybciej, ale mniej dokładnie, dlatego później surowiec trzeba przesortować. Za pomocą grzebienia możemy zbierać surowiec z miejsc gdzie roślina występuje w dużym zagęszczeniu lub z plantacji np. rumianku. Kwiaty z krzewów lub drzew (np.lipa) obrywamy często z uprzedni odciętych gałązek lub dużych gałęzi.

Liście obrywamy ręcznie, wyjątkowo możemy kosić, jak np. liście podbiału lub bobrka (jeśli występują masowo w miejscu zbioru). Czasem stosuje się osmykiwanie liści ze ściętych, wysuszonych pędów. Tak zbiera się np. Liście borówki brusznicy i mącznicy

Zioła zbiera się ścinając górne części roślin sekatorem, nożycami lub sierpem. Czasem możemy kosić kosą lub kosiarką. Wtedy jednak surowiec jest niewyrównany i trudniejszy do sortowania.

Owoce mięsiste zbiera się ręcznie do płaskich koszyków i układa w cienkie warstwy, aby się nie uszkodziły i nie puściły soku.

Nasiona i owoce suchezbiera się najczęściej w ten sposób, że ścina się całe ziele lub wierzchołki, wiąże się w snopy, podsusza w polu, a następnie w pomieszczeniach. Po wysuszeniu młóci się na podłużnych płachtach.

Kory zbieramy ze ściętych gałęzi 2-5 letnich. Wybieramy korę jak najmniej spękaną i niechropowatą. Zbiór kory należy organizować w czasie wyrębów, jeśli nie hoduje się w tym czasie własnych drzew i krzewów. Technika okorowywania gałązek jest następująca: robimy nożem co 10-30 cm pierścieniowe nacięcia dokoła gałęzi, następnie nacinamy korę wzdłuż gałęzi od jednego pierścienia do drugiego i podważamy brzeg podłużnego nacięcia. Tępą stroną noża oddzielamy kore od drewna.

Korzenie i kłącza Wykopuje się za pomocą specjalnych wideł lub łopata. Czasami stosuje się pług do wyorywania płytko zagłębionych korzeni i kłączy. W trakcie zbioru surowiec powinien być oczyszczony z ziemi. Wykopane korzenie i kłącza szybko transportujemy do miejsca suszenia. Nie należy za bardzo upychać korzeni podczas transportu, ponieważ mogą się zagrzać.

Czynności po zbiorze

Przed suszeniem surowiec należy posortować i oczyścić z chwastów, uszkodzonych roślin. Korzenie należy umyć i pozbawić małych korzonków, a w niektórych przypadkach okorować, jeśli takie są wymagania. Często przed suszeniem grubsze korzenie i kłącza tnie się na mniejsze kawałki.

Wymagania jakościowe i tożsamość

Surowce zielarskie i leki z nich pochodzące muszą spełniać wymagania jakościowe opisane w Farmakopei Polskiej lub innej np. Farmakopei Europejskiej.

Materiały pokrewne:

Surowiec zielarski

Powrót do kategorii Zielarstwo <--