Nazwa gatunkowa: Wanilia płaskolistna - Vanilla planifolia Jacks. ex Andrews [3,4]
Angielska nazwa: Vanilla [3,4]
Inne nazwy: (kliknij, aby rozwinąć)
Rodzina: Storczykowate - Orchidaceae [2-4]
Morfologia:
|
|
Wanilia w doniczce |
Wysokość: Wanilia jest pnączem i pnie się na wysokość od 5 do 15 m [1,4].
Pokrój: wieczniezielona [2] liana. Wanilia może stać się epifitem (roślina żyjąca na innej roślinie, bez kontaktu z glebą, przy czym nie jest pasożytem), gdy jej dolna część zaschnie lub zostanie uszkodzona [4].
Kwiaty: żółto-zielone, zebrane w grona, otwierają się w dzień, po południu [1]. Kwiaty są grzbieciście symetryczne [2]. Kwiaty zapylane są w porze nocnej przez specyficzny gatunek ciem. Niestety nie wszędzie występują wspomniane ćmy potrafiące zapylić kwiaty wanilii. Na części upraw wanilii zapylanie kwiatów przeprowadza się ręcznie/sztucznie [4].
Owoce: torebki, długość 16-30 cm, szerokość 7-10 mm, zwężone na końcach [1]. Torebki wanilii dojrzewają dość długo - 180-270 dni po zapyleniu kwiatów [4]
Łodyga: mięsista [1]. Z powierzchni łodygi wyrastają korzenie powietrzne [2]
Liście: mięsiste, ciemnozielone [1] o kształcie jajowato-lancetowatym [2].
Nasiona: liczne, drobne [3]
Korzenie: Wanilia wytwarza korzenie powietrzne, które zaopatrują roślinę w składniki nawet, gdy roślina nie ma kontaktu z glebą. Korzenie wanilii wyrastają z węzłów łodygowych i porastają korę drzew [4]
Biologia:
Długość życia rośliny: roślina wieloletnia.
Typ/forma życiowa rośliny: pnącze [2,4], bylina, sukulent [4].
Kwitnienie:.
Rozmnażanie: generatywne - poprzez siew nasion, wegetatywnie poprzez sadzonki [4].
Ekologia:
Pochodzenie: Meksyk [1]
Zasięg terytorialny: Karaiby, Północna Ameryka [3], Meksyk [2]
Siedliska: ciepłe i wilgotne lasy tropikalne [2,4], szczególnie na terenach położonych od poziomu morza aż do 600 m n.p.m. [4]
Uprawa: Indonezja, Madagaskar, Chiny, Meksyk, USA (Floryda), Brazylia, Paragwaj, Jawa, Reunion, Mauritius, Cejon, Taiti, Afryk zachodnia [zb. 1,4], Seszele [2,4].
Uprawa:
Stanowisko: stanowisko jak i warunki uprawy wanilii powinny być zbliżone do tych, jakie panują w lasach tropikalnych. Odpowiednie stanowisko musi być ciepłe, wilgotne, półcieniste, osłonięte od wiatrów [4]
Podłoże: w naturalnych warunkach wanilia potrafi zakorzenić się w szczątkach roślin - humusie znajdującym się w szczelinach w korze drzew. Podłoże uprawowe dla wanilii powinno mieć pH 5.5 - 7.0, jednak wanilia wytrzymuje pH podłoża 4.3 - 8.0 [4].
Temperatura uprawy: Wanilia lubi ciepło i optymalna temperatura powietrza dla jej uprawy wynosi od 21 do 30 °C, ale może rosnąc też w temperaturze 10-33 °C
Nawadnianie: częste, ale niezbyt obfite. W okresie spoczynku wanilia potrzebuje 2 miesięcy bardziej suchych. Przejście przez okres spoczynku może zainicjować powstawanie kwiatów u wanilii. Wanilia rośnie na terenach, gdzie występują roczne opady na poziomie 2000-2500 mm, ale może także rosnąć na taranach z rocznymi opadami na poziomie 1500-3000 mm[4].
Rozmnażanie: wanilię można rozmnożyć poprzez sadzonki. Rośliny otrzymane z sadzonek łodygowych o długości do 30 cm wydają owoce dopiero po 3-5 latach, natomiast sadzonki o długości 90-100 cm owocują już po 1-2 latach. Sadzonki powinny mieć co najmniej 3 węzły z liściami. Sadzonki można sporządzać przez cały rok, jednak najlepiej przyjmują się te pozyskane pod koniec okresu spoczynku wanilii. Sadzonki przed posadzeniem, przechowuje się w suchym i zacienionym miejscu przez 2 lub 3 tygodnie. Sadzonki umieszcza się luźno w przepuszczalnym podłożu[4]
Wanilię można rozmnażać przez siew nasion, jednak siewki wymagają zaszczepienia specjalnym gatunkiem grzyba, który wchodzi w relacje symbiotyczne z siewką wanilii. Nasiona wysiewa się do kompostu lub innego podłoża, przy czym należy dbać o to, aby podłoże było stale wilgotne. [4].
Wanilia charakteryzuje się szybkim wzrostem. W odpowiednich warunkach wanilia jest w stanie urosnąć 60-120 cm na miesiąc [4].
Uprawy wanilii zakłada się zwykle na 10-15 lat, ponieważ później spada plon torebek i uprawa staje się nieopłacalna. Plon torebek wanilii jest dość zróżnicowany. Dobry plon waha się w granicach 2.5 do 4 t świeżych torebek z hektara, daje to około 500-800 kg gotowego produktu - lasek wanilii [4].
Zastosowanie:
- Zielarstwo: roślina lecznicza [2]
- Zielarstwo: roślina przyprawowa [1,2,4]. Wanilia jest jedną z najważniejszych przypraw[4]
- Kwiaciarstwo: Roślina ozdobna; doniczkowa.
- Przemysł kosmetyczny i perfumeryjny: produkcja kosmetyków i mydeł [2,4]
- Przemysł farmaceutyczny: wanilię stosuje się jako polepszacz zapachu i smaku leków (np. syropów) [2,4].
- Przemysł cukierniczy: wanilia nadaje wyśmienity słodkawy, miły aromat wyrobom cukierniczym i lodom[1,2,4]
Surowiec zielarski:
Owoc (torebka) walinii - Fructus Vanillae [1,2]
Zbiór surowca zielarskiego:
Owoce zbiera się przed całkowitym dojrzeniem, gdy są jeszcze zielone. Po zbiorze owoce fermentuje się przez kilka tygodni [1,4].
Informacje dotyczące surowca zielarskiego:
Owoce (torebki w kształcie strąków) posiadają charakterystyczny przyjemny i słodki zapach (nie do pomylenia z inną rośliną). Smak przyjemny, aromatyczny, gorzkawy [1]. Wygląd zewnętrzny surowca: torebki mają 15-28 cm długości, barwę brązowo-czarną, są pomarszczone 'zeschnięte', spod skórki widać drobne, błyszczące, czarne nasiona [4].
Skład chemiczny surowca zielarskiego: [1,2,4]
- Glikozyd waniliny (Wanilozyd 1-3%)
- piperonal
- Glikozyd alkoholu waniliowego (Wanililozyd)
W trakcie procesu fermentacji wanilozyd rozkładany jest do waniliny i waniolu (który utlenia się i daje wanilinę) [1,3].
Skład chemiczny surowca zielarskiego - przetworzonego (po fermentacji): [2]
- aldehyd p-hydroksybenzoesowy
- alkohol oraz aldehyd anyżowy
- żywice
- węglowodany
- tłuszcze
Działanie surowca zielarskiego:
Sfermentowane torebki wanilii używane są jako afrodyzjak, stymulant, środek wiatropędny. Torebek wanilii używa się do leczenia gorączek, skurczy i próchnicy.
Kulinaria:
Laskę wanilii wkłada się podczas gotowania potraw, przed podaniem należy wanilię wyciągnąć, aby nie wpłynęła negatywnie na estetykę potrawy [1].
Stosowana jest przede wszystkim do słodkich deserów, ciast, lodów, kompotów owocowych, słodyczy, potraw mlecznych, bitej śmietany, słodkich jogurtów, cukierków, napojów i likierów [1].
Jednym ze sposobów użycia laski wanilii jest utarcie miąższu (z nasionami) z cukrem pudrem [1].
Historia:
Aztekowie używali wanilię jako przyprawę, zanim do ich kraju przybyli Europejczycy. Po przybyciu Europejczyków tubylcy spłacali wanilią podatki, które zostały nałożone przez Europejczyków [1]. W Europie wanilia pojawiła się dzięki Hiszpanom [1]
Zastrzeżenia:
Wanilia w swoich organach zawiera kryształy szczawianu wapnia, który negatywnie wpływa na stan zdrowia u ludzi. Czasami u ludzi pracujących przy wanilii stwierdza się zapalenie skóry, spowodowane obecnością szczawianów w roślinach [4]
Zdjęcia:
|
|
Laska wanilii |
|
|
Laska wanilii z nasionami |
|
|
Wanilia płaskolistna |
- Sedo A. Krejca J. 1987. Rośliny źródłem przypraw. PWRiL, Warszawa.
- Lewkowicz-Mosiej T. 2003. Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa.
- Vanilla planifolia. ITIS. Protokół dostępu: http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=43719 (dostęp 21.1.2016)
- Fern K. Vanilla planifolia. Useful Tropical Plants Database. Protokół dostępu: http://tropical.theferns.info/viewtropical.php?id=Vanilla+planifolia (dostęp 26.12.2016)
