Cis pospolity Taxus baccata L.

Nazwa gatunkowa: Cis pospolity - Taxus baccata L. ^[2,3]

Angielska nazwa: Yew, Common yew, English yew ^[3]

Rodzina: Cisowate - Taxaceae ^[2,3]

Gromada: Nagozalążkowe - Gymospermae - Gymnospermatophya

Morfologia:

Cis pospolity

Wysokość: 20 m ^[1] lub 8-15 m ^[2], na Kaukazie wysokość dochodzi do 30 m^[1,2].

Kwiaty: drobne, niepozorne, rozwijają się przed rozwojem nowych igieł. Pąki kwiatowe (generatywne) różnią się od pąków wegetatywnych. Kwiaty występują w kątach igieł ubiegłorocznych przyrostów. Zapłodnienie występuje po 2-3 miesiącach od zapylenia. Żeńskie kwiaty zakwitają w na krótkopędach.

Pień/Łodyga/Pędy: drzewo bez żywicy. Kora czerwono-brązowa lub brunatna, gładka, łuszcząca się. Konary nieregularnie skrętoległe. Pędy bruzdkowane, zielone, drewnieją po 3-4 latach zmieniając barwę na brązową. Pień może osiągnąć średnicę do 1,5 metra.

Liście: roślina zimozielona. Liście występują w postaci igieł, długości do 4 cm, łukowato wygięte, ostro zakończone, z ogonkiem u nasady. Górna powierzchnia igieł zielona i błyszcząca, dolna jasnozielona lub żółtawa. Po roztarciu nie wykazują żywicznego zapachu. Ułożone na pędach dwustronnie, grzebieniasto, na wyższych pędach wykazują skłonność ułożenia dookoła pędów. Pączki wegetatywne, czyli z igłami i początkiem pędów, różnią się od pączków kwiatowych płaskimi łuskami, na szczycie tępe i przylegające.

Nasiona: jajowato-zaokrąglone, brązowe lub beżowe, otoczone osnówką. Tylko osnówki są jadalną (nie trującą) częścią rośliny, w smaku są słodkawe, mdłe, w dotyku lepkie, śluzowate. Stanowią pożywienie dla ptaków np. Kowalik.

Korzenie: gęste, bogato rozgałęzione, możliwe jest przesadzanie cisa z bryłą ziemi.

Systematyka:

Królestwo: Planate
Gromada: Pinophyta, Gymospermae - Gymnospermatophya
Klasa: Pinopsida
Rząd: Coniferales,Pinales
Rodzina: Taxaceae
Rodzaj: Taxus

Biologia gatunku:

Długość życia rośliny: roślina wieloletnia. Gatunek zimujący w polskich warunkach (niektóre odmiany posiadają niską mrozoodporność) ^[2]. Cis pospolity jest rośliną długowieczną

Pokrój: rozłożyste drzewo ^[2] lub krzew. Młode osobniki stożkowate, wraz z wiekiem stają się coraz bardziej "miotlaste" i zaokrąglone (kuliste). Cięcie oraz uszkodzenia pędów mają wpływ na pokrój cisa.

Kwitnienie: marzec - kwiecień (III-IV).

Rozmnażanie: generatywnie poprzez nasiona, wegetatywnie poprzez sadzonki. W rozsiewaniu biorą udział ptaki - zoochoria.

Pienność: roślina dwupienna.

Mrozoodporność: dobra, może przemarzać podczas surowych zim.

Wzrost korzeni obserwowany jest przez cały rok, ale szczyt przyrostów korzeni przypada na okres lipiec-sierpień.

Ekologia:

Pochodzenie:

Zasięg terytorialny: zachodnia i środkowa Europa, północna Afryka, południowo zachodnia Azja. W Polsce na północy i na zachodzie kraju. Rośnie w klimacie morskim o łagodnych zimach.

Siedliska: dawniej w podszyciu nizinnych i górskich lasów. Naturalne okazy można spotkać w rezerwacie Wierzchlas na Pomorzu, Jasieniu koło Radomska.

Gatunek ten jest pod ścisłą (całkowitą) ochroną - nie wolno go ścinać, przesadzać itd.

Uprawa:

Stanowisko: toleruje światło, jest cienioznośne i najbardziej cienioznośne z drzew iglastych.

Podłoże: cis nie lubi gleb suchych i podmokłych oraz zakwaszonych, toleruje wapń w podłożu.

Nawadnianie: umiarkowane. Cis lubi zraszanie i częste opady.

Nawożenie:

Mrozoodporność: -20,-25°C, może przemarzać na stanowiskach odsłoniętych i na słabej glebie

Termin cięcia: czerwiec (VI).

Cis znosi cięcie najlepiej spośród wszystkich roślin iglastych. Podstawowym terminem cięcia jest czerwiec, tniemy przede wszystkim odrosty, które nieładnie wyglądają. Cięć w ciągu roku można przeprowadzić kilka, ale należy pamiętać że w roku nie możemy ściąć więcej niż 10% masy nadziemnej bez szkody dla krzewu.

Po cięciu bardziej się zagęszcza przez co można formować żywopłoty, szpalery, rzeźby i figury. Za młodu bardzo powoli rośnie (jedna z wolniej rosnących roślin).

W czasie zimy warto zsypywać śnieg, aby jego ciężar nie połamał gałęzi. Cis najlepiej czuje się w klimacie podobnym do występującego na terenie Wielkiej Brytanii - częste opady, łagodne zimy, nieupalne lata.

Przed zimą można cisa związać sznurkiem lub drutem aby pod ciężarem śniegu nie połamały się gałęzie - jest to zabieg stosowany także u innych roślin iglastych takich jak jałowiec, cyprysik.

Pędy przeznaczone na sadzonki powinny posiadać piętkę, wtedy lepiej się ukorzeniają. ^{[*zweryfikować]}

Zastosowanie:

Dendrologia: tereny zieleni - roślina stosowana jako pojedyncze rośliny lub żywopłoty, sadzona w parkach.
Zielarstwo roślina lecznicza
Stolarstwo - drewno bardzo cenione, twardziel w środku czerwonawy lub brązowy, biel jasna po zewnętrznej stronie przekroju.
Łucznictwo - drewno jest bardzo elastyczne i wytrzymałe, służyło do wyrobu broni strzeleckich i amunicji.

Zielarstwo

Surowiec zielarski:

Igły cisa Folium Taxi

Skład chemiczny surowca zielarskiego:

Liście (igły):

alkaloidy (efedryna, taksyna, biflawony [amentoflawon])
pochodne flawoglucyny
karetenoidy

Zastrzeżenia:

Wszystkie części rośliny oprócz osnówek zawierają trujący dla człowieka i koni alkaloid Taksynę. Cisów nie powinno sadzić się przy szkołach, przedszkolach, szpitalach, kościołach, placach zabaw - gdzie dzieci mogłyby zjeść osnówki z trującymi nasionami. Zawsze należy pilnować dzieci przy tych roślinach, ponieważ nasiona z osnówkami bardzo atrakcyjnie wyglądają.

Ciekawostki:

Cis pospolity niegdyś był bardzo pospolity jednak ze względu na swoje bardzo dobre właściwości technologiczne drewna, został bardzo mocno wyeksploatowany. W starożytności cisa kojarzono ze śmiercią.

Igły cisa zawierają niewielką ilość efedryny (substancja podobna do amfetaminy), która jest stymulantem ^[3].

Zdjęcia:

Cis pospolity Taxus baccata okaz zielnikowy

Cis pospolity okaz zielnikowy

Odmiany i gatunki pokrewne:

	Cis pospolity 'Adpressa' - Taxus baccata L. 'Adpressa' - odmiana krótkoigłowa, do 2 m wys., klon żeński ^[2]
	Cis pospolity 'Adpressa Aurea' - Taxus baccata L. 'Adpressa Aurea' - odmiana krótkoigłowa złocista, słaby wzrost (słabszy od Adpressa), wys. do 1 m, wierzchołkowe igły złociste, a na gałązkach żółtawo-zielone ^[2]
	Cis pospolity 'Adpressa Erecta' - Taxus baccata L. 'Adpressa Erecta' - odmiana krótkoigłowa kolumnowa, wys. do 2 m, kolumnowy pokrój, igły ciemnozielone ^[2]
	Cis pospolity 'Aurea' - Taxus baccata L. 'Aurea' - odmiana złocista, strojna, wys. do 3 m ^[2].
	Cis pospolity 'Aurea Decora' - Taxus baccata L. 'Aurea Decora' - odmiana złocista, strojna, wyhodowana w Arboretum Kórnickim w 1932 r. ^[2].
	Cis pospolity 'Compacta' - Taxus baccata L. 'Compacta' - odmiana zwarta, pokrój zwarty kulisty, wys. do 1 m ^[2].
	Cis pospolity 'Dovastoniana' - Taxus baccata L. 'Dovastoniana' - odmiana Dovastona, igły bardzo krótkie ^[2]
	Cis pospolity 'Elegantissima' - Taxus baccata L. 'Elegantissima' - odmiana wczesna, wys. do 2-3 m, silny wzrost, klon żeński, obfite zawiązywanie nasion ^[2]
	Cis pospolity 'Erecta' - Taxus baccata L. 'Erecta' - odmiana stożkowata, szeroko-stożkowata korona, wrażliwa na mrozy, klon męski ^[2].
	Cis pospolity 'Fastigiata' - Taxus baccata L. 'Fastigiata' = 'Hibernica' Hook. = 'Stricta' Laws. - odmiana irlandzka ^[1] (szkocka^[2]), kolumnowy pokrój, wys. do 2-3 m, długie igły ^[2]
	Cis pospolity 'Fastigiata Aurea' - Taxus baccata L. 'Fastigiata Aurea' - odmiana kolumnowa o seledynowych przyrostach.
	Cis pospolity 'Fastigiata Variegata' - Taxus baccata L. 'Fastigiata Variegata' - odmiana szkocka paskowana, młode pędy żółte, nawet zimą, pokrój kolumnowy, klon męski ^[2]. ^[2].
	Cis pospolity 'Overeynderi' - Taxus baccata L. 'Overeynderi' - odmiana Overeyndera, wys. do 3 m, silny wzrost, gałęzie wyprostowane, pokrój szerokokolumnowy, odmiana nadaje się na szpalery ^[2]
	Cis pospolity 'Pyramidalis' - Taxus baccata L. 'Pyramidalis' - odmiana piramidalna, igły ciemnozielone, odmiana o dobrej mrozoodporności ^[2].
	Cis pospolity 'Semperaurea' - Taxus baccata L. 'Semperaurea'
	Cis pospolity 'Washingtonii' - Taxus baccata L. 'Washingtonii' - ^[4]
	Cis pośredni Taxus x media Rehder
	Cis pośredni odmiana 'Tymon' Taxus x media 'Tymon'
	Taxus canadensis Marshall - Jedyny cis który wykazuje jednopienność.
	Cis pośredni - Taxus xmedia Rehder - (T. baccata x T. cuspidata) -
	Cis japoński - Taxus cuspidata Siebold et Zucc. - drzewo do 20 m, rzadko spotykany w Polsce, wykazuje większą mrozoodporność od cisa pospolitego, wiele odmian o dekoracyjnym wyglądzie ^[2].
	Przęśl dwukłosowa Ephedra distachya L. - zawiera, podobnie jak cis, alkaloid efedrynę
	Głowocis japoński Cephalotaxus harringtonia K. Koch - roślina podobna ^[4]