Nazwa gatunkowa: Szakłak pospolity - Rhamnus catharticus L. [5]
Angielska nazwa: Buckthorn [3]
Francuska nazwa: Neprun commun [3]
Niemiecka nazwa: Echter Kreuzdorn [3]
Inne nazwy: Rhamnus cathartica L. [4], Jeleni głóg,
Rodzina: Szakłakowate - Rhamnaceae [2,3,5]
Morfologia:
Wysokość: do 8 m [4], 5-6 m [5].
Kwiaty: zebrane w kątach liści w baldachogrona [1,2] - po 3-5 sztuk [5]. Kwiaty drobne, 4-krotne; 4 działki kielicha, 4 płatki korony, które są zielono-żółtawe, 4 pręciki [2]. Szyjka słupka pojedyncza z 4-dzielnym znamieniem.
Owoce: podobne do pestkowca, koloru prawie czarnego [1], połyskujący czarny pestkowiec [2]. Przed dojrzeniem owoce mają czerwonawy kolor [4].
Pień/Łodyga/Pędy: na szczycie pędów oraz w rozwidleniach starszych gałęzi znajdują się ciernie [1]. Korowina szarobrunatna, połyskująca. Gałązki częściowo naprzeciwległe [2]. Pąki ostro zakończone barwy brunatnoczarnej. Młode pędy są owłosione [5]
Liście: pojedyncze, zwykle nagie [5], ogonkowe [1], kształtu jajowato-eliptycznego [1,5], częściowo naprzeciwległe. Brzeg blaszki liściowej jest lekko piłkowany [4] lub ząbkowany, na szczycie krótko zaostrzona, u nasady szeroko-klinowata. Przylistki drobne. Liście mają długość 3-5 cm, szerokość 1,5-3 cm [4?]. Nerwów bocznych 4 lub 5 par, są łukowato wygięte ku szczytowi, jednak nie dochodzą do brzegu blaszki [5]
Nasiona: w jednym owocu znajduje się 3-4 jajowatych pestek.
Korzenie: czarne [5]
Biologia:
Długość życia rośliny: roślina wieloletnia.
Pokrój: gęsty krzew lub małe drzewo [1,4].
Kwitnienie: maj-czerwiec (V-VI) [5].
Owocowanie: koniec września (IX) [5].
Pienność: Szakłak pospolity jest rośliną częściowo dwupienną [1].
Rozmnażanie: generatywnie poprzez nasiona [4,5].
Ekologia:
Zasięg terytorialny: zachodnia, środkowa Azja i Europa [1], Kaukaz, zachodnia Syberia, północno-wschodnia Afryka [zb. 5]. W Polsce szakłak występuje na niżu [5] i jest rośliną rodzimą [1].
Siedliska: lasy liściaste, zarośla [1], wzgórza, słoneczne górskie zbocza [], dość często szakłaka można spotkać na wodami [5]. Gatunek częsty, lecz rzadszy od kruszyny (Frangula alnus)
Jet częściowym żywicielem rdzy koronowej owsa (Puccinia coronata), dlatego nie powinien być sadzony w pobliżu pól uprawnych [4].
Uprawa:
Stanowisko: słoneczne lub półcieniste [4], a także stanowiska zacienione i suche [5]
Podłoże: najlepsze wilgotne. Na suchych glebach jest bardziej ciernisty [4]. Nie ma specjalnych wymagań glebowych [5]
Nawadnianie:
Nawożenie:
Bardzo dobrze znosi strzyżenie i przycinanie. Nasiona przed siewem na wiosnę powinny przejść stratyfikację (oddziaływanie zimnem), w przeciwnym przypadku nasiona kiełkują na drugi rok po siewie [4].
Rozmnażanie: Szakłaki rozmnaża się poprzez nasiona, które wymagają zabiegu stratyfikacji (spoczynek z przechłodzeniem). Po stratyfikacji nasiona należy wysiać na wiosnę [5]
Zastosowanie:
- Zielarstwo: roślina lecznicza
- Zielarstwo: lecznictwo ludowe
- Zielarstwo: roślina barwierska; owoce, liście i kora barwią tkaniny, papier, drewno i skórę na kolor żółty, zielony i czerwony. Otrzymane zabarwienie jest dość trwałe [5]
- Dendrologia, Szkółkarstwo ozdobne, Tereny zieleni: Szakłak pospolity stosowany jest na żywopłoty obronne i szpalery [4,5].
- Pszczelarstwo: Roślina miododajna [5]
Zielarstwo
Surowiec zielarski:
Owoc szakłaku pospolitego - Fructus Rhamni catharticae (FP III), syn. Bacca Spinae cervinae [1], Spinae cervinae, kora szakłaku - Cortex Rhamni catharticae [2]
Zbiór surowca zielarskiego:
Termin zbioru: wrzesień - październik [1].
Zbierane są dojrzałe owoce szakłaku, bez szypułek [1].
Owoce należy wysuszyć w podwyższonej temperaturze z wymuszonym przepływem powietrza [1]
Skład chemiczny surowca zielarskiego:
Glikozyd antrachinowy (ramnokatartyna, która rozpada się na emodynę oraz jej pochodne [emodynoantron, glukofrangulina, frangulina]), antrazwiązki (frangulina), glikozydy flawonoidowe (kempferol, kwercytyna, ramnetyna, rzmnazyna, ramnocytryna), cukry, pektyny, żywice, substancje goryczowe, alkaloidy peptydowe, lipidy [zb. 1,2,3].
Działanie surowca zielarskiego:
Przeczyszczające oraz lekko moczopędne i żółciopędne. W postaci odwarów używany w zaparciach i niestrawnościach [1].
W lecznictwie ludowym wykorzystywane w chorobach skórnych.
Roślina barwierska:
Rozgotowane w wodzie owoce szakłaku barwią wełnę, bawełnę, przy użyciu zaprawy glinowej (Al - glin), na kolor na żółto, natomiast przy zaprawie z siarczanem żelaza (FeSO4) na kolor brunatny i szary, owoce bez zaprawy barwią na kolor zielono-żółty.
Kora farbuje lniane i jedwabne tkaniny na żółto, tak samo jak niedojrzałe owoce szakłaku. dojrzałe owoce barwią len i jedwab na kolor szmaragdowy.
Odwar z kory farbuje tkaniny zaprawione siarczanem żelaza na kolor czarny.
Zastrzeżenia:
Źle dobrane dawki mogą spowodować niekontrolowaną biegunkę oraz wymioty, szczególnie u dzieci [1].
Roślina trująca. Owoce rośliny też są trujące [2].
Zdjęcia:
|
|
Szakłak pospolity okaz zielnikowy |
Odmiany i gatunki pokrewne:
| Szakłak bałkański Rhamnus fallax Boiss. [5] | |
| Szakłak wielkolistny Rhamnus imeretinus Kirchn. [5] | |
| Kruszyna pospolita - Frangula alnus Mill. |
- Walewski W. . Towaroznawstwo zielarskie. PZWL, Warszawa: 202, 203.
- Mowszowicz J. . Przewodnik do oznaczania krajowych roślin zielarskich. PWRiL, Warszawa.
- Lewkowicz-Mosiej T. . Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa.
- Seneta W. Dolatowski J. . Dendrologia. PWN, Warszawa.
-
Bugała W.. Drzewa i krzewy dla terenów zieleni. PWRiL, Warszawa.
