Nazwa gatunkowa: Lulek czarny - hyoscyamus niger L. [1-3]
Nazwa angielska: black henbane, henbane [2,3]
Nazwa francuska: Jasquime noire [3]
Nazwa niemiecka: Schwarzes Bilsenkraut [3]
Nazwa rosyjska: Bielena czornaja[3]
Rodzina: Psiankowate - Solanaceae [1,2]
Morfologia:
Wysokość: .
Kwiaty: wyrastają w kątach liści, są siedzące, korona jest białawo-żółtawa z wyraźnie widocznymi fioletowymi żyłkami [1].
Owoce: .
Łodyga: rozgałęziona i owłosiona.
Liście: ogonkowe lub bezogonkowe o zmiennym kształcie. Czasami są podłużnie jajowate i o zaostrzonym szczycie, o brzegu zatokowo wrębnym, zatakowato klapowanym lub grubo ząbkowanym [1].
Biologia:
Typ: roślina jednoroczna lub dwuletnia w zależności od odmiany [1].
Ekologia.
Pochodzenie:
Zasięg terytorialny: Europa (w tym Polska), Azja [zb. 1,3].
Siedliska: w Polsce rośnie na rumowiskach i przychaciach [1]. Lulek uważany jest za roślinę ruderalną [3]
Zastosowanie:
Zielarstwo: roślina lecznicza
Okulistyka: alkaloid atropina w formie roztworu w kroplach używana jest do zakraplania oczu, aby rozszerzyć źrenice i umożliwić oglądnięcie dna lub operacji oczu przez specjalistę [3]
Surowiec zielarski:
Liść lulka - Folium Hyoscyami [1,3].
Zbiór surowca:
Zbiór surowca należy wykonać podczas kwitnienia rośliny. surowiec suszymy w temperaturze 50-60°C [1].
Przechowywanie surowca:
Surowiec należy przechowywać w szczelnym naczyniu i chronić od promieni słonecznych [1].
Informacje dotyczące surowca:
Surowiec powinien zawierać co najmniej 0,05% alkaloidów, obliczonych jako hioscyjamina [1].
Liście po wysuszeniu są zielonoszare lub żółtawozielone. Posiadają swoisty, nikły, narkotyczny zapach oraz słonawogorzki smak [1].
Surowiec należy do wykazu B. Największa jednorazowa dawka wynosi 1,0 g, a dzienna 3,0 g [1].
Skład chemiczny surowca: [zbiorcze 1,3]
liść:
- alkaloidy tropanowe 0.02-0.18% (L-hioscyjamina oraz jej racematy: atropina [śladowe ilości] i hioscyna, skopolamina 30% zawartości alk.)
- garbniki [1].
Działanie surowca:
Liście lulka posiadają podobny skład alkaloidów co pokrzyk wilcza jagoda oraz bieluń (pochodzą z tej samej rodziny i są dość blisko spokrewnione) , więc wpływ na organizmy mają również podobne. Działanie surowca zielarskiego zależne jest od proprocji alkaloidów (szczególnie L-hioscyjaminy i skopolaminy), która jest dość zmienna i zależy od składu ilościowego i jakościowego surowca [3].
Działanie surowca na organizm spowodowane jest obecnością alkaloidów. Mechanizm działania alkaloidów polega na porażeniu zakończeń nerwów przywspółczulnych, rozluźniają mięśnie gładkie, hamowaniu wydzielania śliny, śluzu, potu i soku żołądkowego. Alkaloidy zawarte w surowcu po zażyciu powodują rozszerzanie się źrenic. Oddziaływanie skopolaminy i L-hioscyjaminy na ośrodki różni się. L-hioscyjamina pobudza niektóre ośrodki w mózgu, ale skopolamina powoduje ich porażenie, wpływa uspokajająco, powoduje otępienie, zmniejszenie wrażliwości na bodźce zewnętrzne i osłabia wolę [3]. Dzięki alkaloidom liście lulka wykazują wyraźne działanie przeciwskurczowe, przeciwbólowe, łagodzące stany pobudzenia nerwowego, histerię, lęki, uczucie zagrożenia, chorobę lokomocyjną [1,3]. Surowiec stosowany był w dusznicy, dychawicy, nieżytach i nadkwaśności żołądka, kamicy żółciowej i wątrobowej. Olejek sporządzony z liści czasami używany jest zewnętrznie do wcierań przy nerwobólach i bólach gośćcowych, stawów i mięśni, nieżycie oskrzeli [1,3].
Surowce alkoloidowe - lulek, bieluń i pokrzyk obecnie są rzadko używane w lecznictwie ze względu na zawrtość toksycznych alkaloidów , jednak mogą być użyte tylko w bardzo poważnych dolegliwościach i wyjątkowych sytuacjach [3].
Zastrzeżenia:
Alkaloidy lulka, bielunia i pokrzyku są bardzo toksyczne i w nieodpowiedniej dawce prowadzą do poważnych powikłań i śmierci. Obecnie wymienione rośliny są rzadko stosowane w lecznictwie. Pokrzyk wilcza jagoda ze względu na wysoką zawartość atropiny używany jest głównie w okulistyce. Zażywanie lulka bez uprzedniej konsultacji ze specjalistą może skończyć się śmiercią! [3]
Leki/Suplementy/Mieszanki:
- Capsiplex -maść [3]
Surowiec przetworzony:
Extr. Hyoscyami sicc., Ol. Hyoscyami [3]
Odmiany, gatunki pokrewne i rośliny podobne:
Miniaturka | Nazwa rośliny |
---|---|
Pokrzyk wilcza jagoda Atropa belladonna L. - roślina lecznicza z rodziny Solanaceae, zawiera alkaloidy atropinę, L-hioscyjaminę |
- Walewski W. 1985. Towaroznawstwo zielarskie. PZWL, Warszawa.
- Hyoscyamus niger. ITIS. Protokół dostępu: http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=30523 (dostęp 9.10.2016)
- Ożarowski A. 1980. Ziołolecznictwo. PZWL, Warszawa.