Nazwa gatunkowa: Poziomka pospolita - Fragaria vesca L. [1-3]
Inne nazwy: Fragaria vulgaris Ehrh., Fragaria silvestris Duch. [1]
Rodzina: Różowate - Rosaceae [2,3]
Morfologia
Wysokość: 15-30 cm [1] .
Pokrój bylina kłączowa[3] towrząca niskie kępy liści [2].
Kwiaty: białe, małe, obupłciowe, średnicy 10-12 mm, zgrupowane po 5-11 w kwiatostany - wierzchotki wystające ponad liście. Płatków 5, działek kielicha i kieliszka 5, słupków wiele - ułożone na wypukłym dnie kwiatowym, pręciki liczne. Płatki i działki mogą ulec zwielokrotnieniu. Działki kielicha odginające się i łatwo jest je oddzielić od owoców. Kwiaty dzieli według ustawienia na pędzie: kwiaty pierwszego rzędu, drugiego i kolejnych rzędów. Kwiaty pierwszego rzędu zakwitają najwcześniej i wydają największe owoce. Kwiatostany wyrastają z pączków kwiatowych umieszczonych na pędzie w kątach liści. Kwiatostanów wyrasta od 18 do 23. Kwiatostany pojawiają się po 2-3 tygodniach od rozwoju liści. Kwiatostany wyrastają na pionowych łodygach, które pokryte są włoskami przylagającymi do łodyg lub zadartymi ku górze Kwitnienie i owocowanie może wystepować w tym samym czasie. Kwiaty poziomek są samopylne, ale chętnie odwiedzane są przez owady. Jedna roślina może posiadać od 90 do 130 kwiatów. Szyjki słupków odpadają po zapyleniu. Pąki kwiatowe wykształcane są w sierpniu lub wrześniu w roku poprzedzającym, ale także na wiosnę w roku plonowania [1].
Owoce: owoc, który jest jadany, to owoc rzekomy (pozorny) skłądający się z rozrośniętego, mięsistego dna kwiatowego oraz owoców właściwych na powierzchni - orzeszków. Owoce rzekome czerwone, owalne, z przyjemnym aromatem. Na kształt, barwę i wielkość owoców rzekomych duży wpływ ma odmiana i warunki klimatyczne [1].
Łodyga/Pędy: pęd nadziemny bardzo skrócony (1-1,5 cm), wyrastają z niego liście oraz kwiatostany, a czasem rozłogi. Poziomki w zależności od wytwarzania rozłogów klasyfikuje się na: rozłogowe i bezrozłogowe. Poziomki rozłogowe wytwarzają pędy płożące z kątów liści. Z jednego rozłogu może wyrosnąc 3-5 roślin[1].
Liście: wyrastają z nasad pędów, tworząc rozetę liściową[1]. Liście złożone z 3 listków, brzegiem ząbkowanych. Listek środkowy ma krótki ogonek, listki boczne są siedzące [3]. Blaszki liściowe wyrastają na szczytach ogonków, które posiadają włoski. Na ogonku znajdują się przylistki. Liczba liści na jednej roślinie waha się od 70-100 w zależności od odmiany i warunków uprawy[1]. Listki z wierzchu są zwykle ciemnozielone, spodem pokryte gwiaździstymi włoskami [3].
Nasiona: patrz owoce[]
Korzenie: system korzeniowy jest wiązkowy, dość płytki - dorasta od 5-15 cm wgłąb gleby. Młode korzenie barwy jasnobeżowej, później brunatnieją. Korzenie rozpoczynają rozwój, gdy temperatura podłoża przekroczy 4°C. Korzenie najsilniej przyrastają na przełomie lato/jesień[1]
Inne cechy: []
Biologia
Długość życia rośliny: roślina wieloletnia, zimująca w gruncie w polskim klimacie[1].
Typ/forma życiowa rośliny: roślina zielna, bylina[1], hemikryptopfit [3].
Kwitnienie: od początku maja aż do początku jesieni[].
Owocowanie: czerwiec-październik (VI-X)[1].
Rozmnażanie: głównie generatywnie poprzez siew nasion oraz przez rozłogi (odmiany rozłogowe)[1].
Poziomki rozpoczynają wegetację od połowy do końca kwietnia [1]
Ekologia
Pochodzenie:Europa Środkowa (Alpy Prowansalskie) była kolebką dla obecnie uprawianych odmian[1]
Zasięg terytorialny:Europa, Ameryka Północna, Azja. W Polsce poziomka jest pospolitą rośliną, szczególnie na północno-wschodniej i południowej części kraju. Można ją spotkać na niżu i na wyżynach (do pasa kosodrzewiny)[1]
Siedliska:od nizin aż po tereny położone do 2000 m n. p. m., lasy (łęgi, dębowo-grabowe,bukowe, jodłowe, bory świerkowe) i miejsca odsłonięte przez las, zarośla (Prunetalia), zbiorowiska okrajkowe (rzędy Circaeo-Stachyetalia, Origane-talia), zręby czyste, nasłonecznione, południowe stoki[zb. 1,3]
Poziomki znane były od czasów starożytnych. Pisali o nich Hipokrates, Pliniusz Stary, Owidiusz i Horacy. P oziomka badana i opisana była w ogrodach królewskich w Anglii w XIV w. Od XVI wieku poziomkę wprowadzano stopniowo do upraw prawie w całej Europie [1]
Uprawiane dzisiaj formy poziomki zawdzięczają swój początek od dwóch mutantów znalezionych w Alpach Prowansalskich (Francja), są to F. vesca f.v. semperflorens Heye. oraz F. vesca efflagellis Duch. Mutanty te miały wpływ na podział uprawianych poziomek na rozłogowe i bezrozłogowe [1]
Ze skrzyżowania kilku gatunków poziomki powstała poziomka ogrodowa Fragaria ananassa Duchesne. nazywana truskawką [3]
Sadownictwo
Roślina raczej o małym znaczeniu gospodarczym, uprawiana przeważnie w ogrodach przydomowych i działkach na potrzeby własne jako owoc deserowy. Produkcja towarowa poziomki rozwijana była w Kolbuszowej (woj. rzeszowskie)[1]
Owoce poziomek można z powodem mrozić i transportować, przez co czyni poziomkę rośliną przydatną dla przetwórstwa. Z owoców poziomki można przarządzać dżemy, konfitury i soki. Istnieje zapotrzebowanie na owoce poziomki, także na rynku zagranicznym [1]. Dodatek poziomek może poprawić smak wielu produktów spożywczych, takich jak owsianki, kaszki, galaretki, kiśle, jogurty i inne.
Suszenie owoców poziomki może być alternatywą dla ich mrożenia [1], jednak czas przechowywania może się skrócić. Suszone poziomki można dodawać do herbat smakowych
Plon: na plon ma wpływ wiele czynników, jednak plon może wynieść w pierwszym roku uprawy 35 kg, w drugim - 110 kg, a w trzecim - 70 kg z 1 ara. Największy plon przypada na na czerwiec-lipiec, może wynieść nawet 86% ilości owoców. Owoce zbiera się przez 4-5 miesięcy. Owoce najlepiej zbierać w godzinach porannych, kiedy temperatura powietrza jest niższa, przez co jakość owoców będzie lepsza i ich termin do spożycia będzie nieco dłuższy[1]
Przechowywanie: poziomki w stanie surowym słabo się przechowują, dlatego muszą być dostarczone do odbiorcy w dniu zbioru. Zaleca się warunki chłodnicze w trakcie transportu [1].
Wymagania klimatyczne i glebowe/Uprawa
Stanowisko: słoneczne[1]
Podłoże: średniozwięzłe, gliniasto-piaszczyste lub gliniaste, zawierające próchnicę, z dobrą strukturą, pH 6,0-6,5. Poziomki nie powinno uprawiać się na glebach bagiennych i na rędzinach[1]
Nawadnianie: średnie, plantacje należy podlewać przy suchej i ciepłej pogodzie, utrzymującej się przez kilka dni[1]
Nawożenie: można zastosować nawożenie takie jak w przypadku truskawki[]
Rozmnażanie: poprzez nasiona lub rozłogi[1]
Mrozoodporność: średnia, płytki system korzeniowy może zostać uszkodzony przez silne mrozy. Wiosną mrozy są niebezpieczne podczas pierwszego kwitnięcia poziomek.[1]
Poziomkę uprawia się w jednym miejscu przez 2-3 lata, gdyż później rośliny maleją i wydają mniej owoców [1].
Produkcja rozsady trwa 80 dni. Rośliny posadzone w maju kwitną pod koniec czerwca i zaczynają owocowanie w lipcu, natomiast rośliny posadzone w sierpniu wydają plon dopiero w następnym roku [1]
Choroby i szkodniki poziomki
Poniżej przedstawiona jest lista szkodników poziomki: [1]
- Kwieciak malinowiec Anthonomus rubi Host.
- Przędziorek chmielowiec Tetranychus urticae Koch.
- Roztocz truskawkowy Steneotarsonemus fragariae Zimm.
- Nicienie, głównie z rodzaju Pratylenchus
Poniżej przedstawiona jest lista chorób poziomki: [1]
- Biała plamistość liści spowodowana przez grzyb Mycosphaerella fragariae Sacc.
- Szara pleśń powodowana jest przez grzyb Botrytis cinerea Pers.
- Do chorób wirusowych należy zaliczyć: Marszczycę liści, Cętkowaną plamistość liści
- Brunatnienie i zasychanie liści, to choroby fizjologiczne związane z niedoborami potasu, magnezu i żelaza
Zastosowanie
- Zielarstwo: roślina lecznicza: w lecznictwie używa się ziela oraz owoców poziomki [1,3]
- Zielarstwo: lecznictwo ludowe: dawniej odwar z liści poziomki był lekiem uniwersalnym[3]
- Pszczelarstwo: Roślina miododajna []
- Sadownictwo: roślina uprawiana z powodu jadalnych owoców, lecz uprawiana jest na małą skalę[1]
- Kosmetyka: świeże owoce można wykorzystać do produkcji kosmetyków [1]
- Liście poziomki mogą być zamiennikiem herbaty [2]
Zielarstwo:
Surowiec zielarski:
Ziele poziomki Herba Fragariae [1]
Liście poziomki Folium Fragariae [2]
Owoc poziomki Fructus Fragariae [1,2]
Zbiór surowca:
Liście zbiera się wiosną, gdy jeszcze są młode
Zbierane owoce muszą być dojrzałe, dobrze wybarwione (bez zielonego odcienia), zebrane godzinach porannych (niższa temp. poprawia jakość i przydatność owoców), po czym można spożyć je na surowo.
Informacje dotyczące surowca zielarskiego:
Owoce poziomki są drobne, charakterystyczne, pachnące, aromatyczne w smaku z wyczuwalną nutką goryczy.
Surowiec zawiera: [1-3]
Owoce poziomki: (patrz sekcja dietetyka i kulinaria)
Ziele i liście poziomki:
- flawonoidy ()
- garbniki katechinowe (agrimonina, pedunkulagina)
- glikozydy
- kwasy fenolowe
- kwasy organiczne
- sole mineralne
Działanie i stosowanie surowca zielarskiego:
Suszone owoce wzmacniają organizm (dzięki cukrom i wit. C) oraz chronią przed nadciśnieniem i miażdżycą, poprawiają przemianę materii, oczyszczają krew, działają odtruwająco i pomagają w stanach zapalnych w jamie ustnej i gardle [zb. 1,2].
Ziele poziomki wykazuje działanie moczopędne[2,3], przez co umożliwia oczyszczenie organizmu z nadmiaru jonów sodu, chloru i innych produktów przemiany materii [zb. 2,3]. Dzięki zawartości garbników, ziele wykazuje działanie ściągające na błony śluzowe, bakteriobójcze i przeciwbiegunkowe. Garbniki pomagają również w neutralizacji toksyn bakteryjnych [2]. Ziele stosowane jest przy krwawieniach, wypryskach skórnych i problemach z nerkami [3].
Kulinaria i Dietetyka
Wartość odżywcza i skład chemiczny owoców poziomki [1]
Skład chemiczny owoców (w %)[1]
| Woda | 82,7 |
|---|---|
| Węglowodany, ogółem | 5,79 |
| Kwasy w przeliczeniu na k. jabłkowy | 2,68 |
| Garbniki | 0,34 |
| Pektyny | 1,51 |
| Popiół | 0,80 |
Zawartość witamin w owocach poziomki w (mg%) [1]
| Wit. A | 0,6 |
|---|---|
| Wit. B1 | 0,03 |
| Wit. B2 | 0,07 |
| Wit. C | 60 |
| PP | 0,3 |
Ponadto w owocach poziomki znajdują się kwasy organiczne (askorbinowy [wit. C], salicylowy), barwniki antocyjanowe (fragaryna), sole żelaza, fosforu, potasu i wapnia [1,2]
Odmiany, gatunki pokrewne i rośliny podobne:
| Miniaturka | Nazwa rośliny |
|---|---|
| Poziomka 'Baron Solemacher' Fragaria vesca 'Baron Solemacher' - niemiecka odmiana, bezrozłogowa, blaszki jaśniejsze, owalne, owoce aromatyczne [1] | |
| Poziomka 'Beste von Allen' Fragaria vesca 'Beste von Allen' - niemiecka odmiana, silny wzrost, przeznaczona do uprawy jednorocznej, owoce aromatyczne, miąższ mało soczysty[1] | |
| Poziomka 'Fraisier des Alpes' Fragaria vesca 'Fraisier des Alpes', 'Frasier des mois' - odmiany wyprowadzone z mutantów znalezionych w Alpach [1] | |
| Poziomka 'OE Fro' Fragaria vesca 'OE Fro' - odmiana duńska, silny wzrost, owoce średniej wielkości, owoce mają słabszy aromat niż u innych odmian[1] | |
| Poziomka 'Perła Gotha' Fragaria vesca 'Perła Gotha' - silny wzrost, owoce kremowożółte, mniejsze niż u innych odmian, smaczne z przyjemnym aromatem, [1] | |
| Poziomka 'Rugia' Fragaria vesca 'Rugia' = 'Rujana' - odmiana niemiecka, średnie tempo wzrostu, blaszki szerokoowalne[1] | |
| Poziomka 'Sanssouci' Fragaria vesca 'Sanssouci' - silny wzrost, dobra odporność na choroby, średnia wytrzymałość na mróz, owoce bardzo duże, kulisto-stożkowe, intensywnie czerwone, miąższ słodki i armoatyczny, ogonki długie, sztywne[1] | |
| Poziomka 'Sława z Dobelitz' Fragaria vesca 'Sława z Dobelitz' - silny wzrost, odmiana rozłogowa, owoce średniej wielkości, owalne i ostro zakończone, owoce muszą dobrze dojrzeć[1] | |
| Poziomka 'Superba von Derenthal' Fragaria vesca 'Superba von Derenthal' - odmiana prawdopodobnie pochodzi z niemiec, silny wzrost, odmiana na plantacje 2-3 letnie, gdyż plon w drugim roku zwiększa się, owoce duże, wydłużone, dobrze wybarwione na czerwono, z licznymi jasnozielonymi orzeszkami, dość wysoka odmiana[1] | |
| Poziomka wysoka Fragaria eliator Ehrh. - kwiaty małe, obupłciowe i rozdzielnopłciowe, łodygi owłosione, owoce duże w smaku aromaty korzenne[1] | |
| Poziomka pagórkowa Fragaria collina Ehrh. - kwiaty obupłciowe, owoce jasne, kremowe i kuliste, armoatyczny i zwarty miąższ[1] | |
 | Poziomka truskawka Fragaria X ananassa (Weston) Duchesne ex Rozier (pro sp.) - roślina uprawiana na jadalne owoce |
- Rejman A. . Pomologia. PWRiL, Warszawa.
- Lewkowicz-Mosiej T. . Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa.
- Cincura F., Ferakova V., Majovsky J., Somsak L., Zaborsky J., . Pospolite rośliny środkowej Europy. PWRiL, Warszawa.
