Nazwa gatunkowa: Bukszpan wieczniezielony - Buxus sempervirens L. [4]
Inna nazwa: Bukszpan zwyczajny [4]
Rodzina: Bukszpanowate - Buxaceae [4]
Morfologia:
Wysokość: do 10 m [], czasami prowadzony jest jako drzewo wysokości 8-12 m [4].
Pokrój: gęsty krzew lub niewielkie drzewo o regularnej i okrągłej koronie [4].
Kwiaty: niepozorne, bezpłatkowe, żółtawe, przyjemnie pachnące, miododajne.
Owoce: trójkomorowe, kuliste torebki do 1 cm, dojrzałe owoce są koloru czarno-brunatnego.
Łodyga: kora jasnobrunatna, gałęzie krótkie, grube, 4-kanciaste, wzniesione [], koloru oliwkowo-zielonego [4]. Pędy są gęsto ulistnione. Młode pędy mogą być pokryte włoskami [4] .
Liście: naprzeciwległe, zimozielone, eliptyczne, jajowate lub odwrotnie jajowate, wcięte na szczycie [4], wypukłe lub wklęsłe, sztywne, skórzaste, długości do 3 cm. Liście wykazują działanie trujące.
Nasiona: podłużne, trójkanciaste, twarde, czarne, błyszczące, rozsiewane przy pomocy pękających owoców
Korzenie: młode koloru białego.
Inne cechy: Wszystkie części rośliny są trujące
Biologia:
Długość życia rośliny: roślina wieloletnia, zimozielona, osiąga wiek do 500 lat. Możliwa ciągła uprawa w polskich warunkach.
Typ rośliny: krzew lub drzewo[4].
Kwitnienie: wiosna: marzec - kwiecień (III-IV), maj (V).
Rozmnażanie: generatywnie poprzez nasiona i wegetatywnie poprzez sadzonki półzdrewniałe.
Ekologia:
Pochodzenie: rejony Morza Śródziemnego
Zasięg terytorialny: Europa Południowa i Środkowa, od niżu po piętra reglowe, Jura do 800mnpm, Grecja do 2000mnpm. Północny zasięg ogranicza się do Francji, Niemiec (Mozela, Badenia) i Austrii (sporadycznie wschodnie rejony.We Włoszech bukszpan nie występuje [3].
Siedliska: lasy liściaste i mieszane, rumowiska, gleby zasobne w wapń.
Uprawa:
Stanowisko: słoneczne, półcieniste, dobrze znosi zacienienie
Podłoże: dowolne: od suchego po mokre, od próchnicznego po zlewne gliniaste.
Nawadnianie: sporadyczne, bardzo dobrze radzi sobie podczas suszy
Nawożenie: sporadyczne
Termin rozmnażania: sierpień-kwiecień
Mrozoodporność: starsze i wyższe osobniki mogą przemarzać w polskich warunkach. W zacienionych miejscach lepiej zimuje niż w nasłonecznionych.
Bukszpan to gatunek o bardzo małych wymaganiach. Należy uważać sadząc go koło innych roślin, ponieważ część nadziemna wygląda niepozornie, natomiast korzenie są bardzo ekspansywne i mogą "przyduszać" inne rośliny.
Najlepiej spośród drzew liściastych znosi cięcie i formowanie.
Bukszpan należy przesadzać z bryłą korzeniową, bardzo dobrze znosi ten zabieg bez względu na wiek krzewu.
Starsze okazy sadzimy bardzo blisko siebie, młode w odległości 5-10 cm
Bukszpan jest odporny na letnie upały i długotrwałe susze.
Ochrona roślin:
Liście bukszpanu uszkadzane są przez larwy Monarthropalpus flavus, które żerują wewnątrz blaszki liściowej. Powodują wybrzuszenia i jasne przebarwienia na liściach na wiosnę (w okresie Świąt Wielkanocnych). Zaatakowane rośliny mają mniejsze i nie-estetyczne liście. Larwy są drobne (ok. 3-4 mm), koloru żółtego i po wydobyciu ruszają się żwawo [6,7]. Zaleca się, aby przycinać bukszpan w maju, w celu ograniczenia ilości złożonych jaj przez postacie dorosłe. Istnieją odmiany odporne na żerowanie tego szkodnika: Pendula,' 'Suffruticosa,' 'Handworthiensis,' 'Pyramidalis,' 'Argenteo-varigata' i 'Varder Valley' [6]
Wróble czasami odwiedzają bukszpan i wydziobują larwy, więc wskazane jest budowanie schronień dla tych ptaków oraz ich dokarmianie w celu ochrony bukszpanów i ograniczenia użycia środków chemicznych [7]
Zastosowanie:
- Szkółkarstwo: roślina ozdobna; często wykorzystywana na obwódki, obwódki rabat różanych, żywopłoty, formowane żywopłoty, figury geometryczne, rzeźby, sadzona w parkach i zabytkowych barokowych ogrodach. Ulistione gałązki służą do dekorowania koszyków z pokarmami w okresie Świąt Wielkanocnych.
- Pszczelarstwo: Roślina miododajna, bukszpan chętnie odwiedzany jest przez pszczoły.
- Stolarstwo i przemysł drzewny: drewno wykorzystywane do wyrobu różnych elementów; instrumentów, fajek, plansz do gry w szachy. Drewno bukszpanu jest twarde, ciężkie, o żółtym zabarwieniu, łatwe do polerowania
Zdjęcia:
|
|
Bukszpan jako przystrzyżony żywopłot. |
|
|
Kwiat bukszpanu okaz zielnikowy. |
|
|
Bukszpan jako przystrzyżony żywopłot |
|
|
Kwiat bukszpanu |
|
|
Kwiat bukszpanu |
|
|
Kwiat bukszpanu |
|
|
Kwiat bukszpanu |
|
|
Bukszpan |
Odmiany, gatunki pokrewne i rośliny podobne:
| Miniaturka | Nazwa rośliny i jej opis |
| Bukszpan wieczniezielony Buxus sempervirens L. 'Angustifolia' - odmiana wąskolistna, silny wzrost, gęsta kulista korona, l. lancetowate, wydłużone, 3,5 cm, o. wytrzymała na mrozy | |
| Bukszpan wieczniezielony Buxus sempervirens L. 'Argenteovariegata' - odmiana biała pstra, słaby wzrost, l. z białymi brzegami i białaymi plamami | |
| Bukszpan wieczniezielony Buxus sempervirens L. 'Aureo-variegata' - odmiana żółta pstra, słaby silniejszy niż u 'Variegata', l. młode żółte, starsze żółto-zielone, o. wrażliwa na mrozy | |
| Bukszpan wieczniezielony Buxus sempervirens L. 'Bullata' - odmiana o dużych liściach (do 3,5 cm długości) | |
| Bukszpan wieczniezielony Buxus sempervirens L. 'Handworthensis' - odmiana Handwortha, niebieskawe zabarwienie, powiększone liście | |
| Bukszpan wieczniezielony Buxus sempervirens L. 'Myrtifolia' - odmiana mirtowata, słaby wzrost, niska wysokość krzewu, l. małe, eliptyczne | |
| Bukszpan wieczniezielony Buxus sempervirens L. 'Rotundifolia' - odmiana szerokolistna, odmiana wysoka i dość szeroka, może osiągnąć pokrój drzewa, l. okrągłe lub szerokojajowate, dł. 2,5 cm, ciemnozielone, o. o mniejszej odporności na mróz | |
| Bukszpan wieczniezielony Buxus sempervirens L. 'Suffruticosa' - odmiana karłowa, małe wymagania, słaby wzrost, wysokość do 1m, gęste ulistnienie, l. jajowate, błyszczące dł. 1-3 cm, stos. na obwódki i do kompozycji z różami. Na zimę wymaga okrycia [5]. | |
| Bukszpan wieczniezielony Buxus sempervirens L. 'Vardar Valley' - odmiana o kulistym pokroju | |
| Bukszpan drobnolistny 'Golden Triumph' - Buxus microphylla 'Golden Triumph' | |
 | Mahonia pospolita Mahonia aquifolium (Pursh) Nutt. - zimozielony krzew z błyszczącymi liśćmi i żółtymi kwiatami. |
 | Runianka japońska Pachysandra terminalis - roślina okrywowa, zimozielona, ozdobna z zielonych liści, seledynowe przyrosty na wiosnę. |
- Seneta W., Dolatowski J. 2008. Dendrologia. PWN, Warszawa.
- Seneta W. 1966. Żywopłoty. Wydanie III poprawione i uzupełnione. PWRiL, Warszawa.
- Bolliger i inni. 1998 Leksykon przyrodniczy - Krzewy. Przekład i adaptacja: Władysław Matuszkiewicz. Świat Książki, Warszawa.
- Bugała W. 1991. Drzewa i krzewy dla terenów zieleni. PWRiL, Warszawa.
- Gottschalk W. 1991. Poradnik dla miłośników róż. PWRiL, Warszawa: 114,115.
- Boxwood leafminer. Missouri Botanical Garden. Protokół dostępu http://www.missouribotanicalgarden.org/gardens-gardening/your-garden/help-for-the-home-gardener/advice-tips-resources/pests-and-problems/insects/flies/boxwood-leafminer.aspx (5.4.2015)
- Obserwacje i doświadczenia własne: Aleksander Skrzyński (5.4.2015)
