Nazwa gatunkowa: Brzoza brodawkowata - Betula pendula Roth. [2]
Inne nazwy: Betula verrucosa Ehrh. [2]
Rodzina: Brzozowate - Betulaceae [2]
Morfologia:
Wysokość: 20-25 m [zbiorcze 1,2].
Pokrój: średnio-wysokie drzewo [1]. Korona u młodych osobników jest stożkowata, kopulasta lub nieregularnie jajowata, luźno ugałęziona [2]
Kwiaty: rozdzielnopłciowe, wyrastają w kotkowatych kwiatostanach. Kotki męskie są długie, zwisające w postaci podłużnych wałeczków, uwidaczniają się na jesień, zebrane są po kilka sztuk na krótkopędach. Kwiaty żeńskie podczas zimy ukryte są w pąkach. Na wiosnę żeńskie kwiaty zakwitają w postaci wyprostowanych lub zwisających różnokształtnych kotek. Kwiaty brzozy zapylane są przy pomocy wiatru [2].
Owoce: niewielkie, spłaszczone orzeszki ze skrzydełkami. Owoce zebrane są w kotkowatych owocostanach, które rozsypują się i uwalniają znaczną ilość orzeszków od jesieni do wiosny [2].
Pień/Pędy: kora na pniu i konarach biała [1,2]. Biała kora łuszczy się poprzecznie do osi pędów. Kora w dolnej części pnia jest wyraźnie popękana i ciemno-szara [2]. Młode gałązki są cienkie, koloru ciemnobrązowego z połyskiem, pokryte gęsto białymi brodawkami oraz mają tendencję do zwisania, [zbiorcze 1,2].
Liście: wyrastają na krótkopędach parami. Liście są długoogonkowe [1], osiągają długość [2], o blaszce trójkątnej, o brzegu podwójnie ostro ząbkowanym [1], piłkowanym, lub z małymi klapami, z ostrym wierzchołkiem. Ogonek liściowy ma długość około 2-3 cm [2]. Liście są kruche, cienkie i nagie [1]. Drobna delikatna siateczka nerwów jest dobrze widoczna od spodniej strony [1], nerwów bocznych jest 6 lub 7 par [2]. Młode liście owłosione, starsze nie. Na jesień liście brzóz przebarwiają się na kolor żółty i opadają z drzewa [1]. Liście ustawione są względem siebie skrętolegle. Pąki okryte są 5-6 łuskami [2].
Nasiona:
Korzenie: brzoza posiada płaski system korzeniowy, dlatego przy silniejszych wiatrach może zostać przewrócona. Ważną informacją związaną z systemem korzeniowym jest fakt, że brzoza ma dużą wartość transpiracji (wyparowywania wody z części nadziemnych), dlatego nie powinna być sadzona w pobliżu ogrodów warzywnych [1,3].
Biologia:
Długość życia rośliny: roślina wieloletnia [2]. Brzoza brodawkowata żyje przeważnie 100 lat [+].
Typ rośliny: drzewo [1,2].
Kwitnienie: kwiecień-maj (IV-V)[2].
Owocowanie/dojrzewanie owoców lub nasion: nasiona dojrzewają w sierpniu-wrześniu (VIII-IX) [2].
Pienność: roślina jednopienna [2].
Rozmnażanie: generatywne poprzez nasiona, wegetatywnie poprzez szczepienie i okulizację [2].
Ekologia:
Pochodzenie:
Zasięg terytorialny: Azja Zachodnia, Azja Mniejsza Kaukaz, Ameryka Północna, Europa [zb. 1,2]. Brzoza brodawkowata jest gatunkiem o szerokim zasięgu geograficznym. Występuje na niżu i w górach do wysokości 2500 m n.p.m. W Polsce gatunek ten jest dość pospolity, szczególnie na uboższych glebach [2].
Siedliska: brzoza brodawkowata jest rośliną pionierską, czyli zasiedlającą rejony ubogie w roślinność lub gdzie inne rośliny nie poradziłyby sobie ze względu na warunki bytowe (np. zbyt duża ilość światła, mała dostępność wody i składników pokarmowych w glebie). Brzoza brodawkowata jest charakterystycznym elementem częstochowskiego krajobrazu. W okolicach Częstochowy, na ubogich, porośniętych roślinnością trawiastą, piaszczystych glebach, brzoza wraz z sosną dobrze sobie radzą. Często w tych rejonach zakłada się niewielkie lasy brzozowe oraz sosnowe [3].
Uprawa:
Stanowisko: słoneczne [2]
Podłoże: brzoza nie posiada dużych wymagań co do gleb i podłóż [2]. Może rosnąć na glebach jałowych i piaszczystych [2,3]. Brzozy nie znoszą zasolonych gleb [2].
Nawadnianie: dowolne
Nawożenie: dowolne
Pielęgnacja na miejscu stałym: nie powinno się przycinać brzóz, gdyż źle znoszą ten zabieg. Wielu specjalistów wręcz potępia takie zabiegi, szczególnie 'ogławianie' brzóz. Po obcięciu gałęzi pod koniec zimy lub na przedwiośniu z miejsc, gdzie były odcięte pędy wycieka sok. Niewielkich korekcyjnych cięć można dokonać dopiero latem, po rozwinięciu się liści. Brzozy źle znoszą przesadzanie [2]
Wytrzymałość na warunki miejskie i przemysłowe: Nie zaleca się sadzenia brzóz na terenach miejskich z silnie zanieczyszczonym powietrzem, gdyż brzozy są wrażliwe na pyły i dymy [2]
Mrozoodporność: wysoka [2]
Choroby i szkodniki: w przypadku brzóz choroby i szkodniki nie mają wielkiego znaczenia [2]
Brzoza posiada bardzo szybki wzrost. Nie powinno się jej sadzić przy delikatnych roślinach, ponieważ zwisające cienkie gałęzie mogą je podczas wiatru 'biczować'.
Rozmnażanie: brzozy rozmnaża się przeważnie z nasion. Nasiona zbiera się pod koniec lata lub jesienią. Zebrane nasiona przechowuje się przez zimę i wysiewa się na zagony lub do skrzyń inspektowych w marcu-kwietniu. Nasiona nie należy przykrywać zbyt grubą warstwą gleby. Zamiast wiosennego wysiewu, można zastosować jesienny wysiew nasion na uprawioną glebę (październik-listopad). Młode siewki brzozy są bardzo delikatne i należy je chronić przed nadmiernym słońcem i zapewnić umiarkowaną wilgotność. Zaleca się częste przesadzanie siewek (szkółkowanie), aby siewki wykształciły obfity system korzeniowy. Młode, 2-4 letnie, szkółkowane okazy nadają się do wysadzania na miejsce stałe. Nieszkółkowane samosiewy słabo się przyjmują. Młode okazy najlepiej wysadzać na miejsce stałe jesienią, niż wiosną [2]
Choć brzozy brodawkowate są krótkowiecznymi drzewami i czasami uważane są za chwast wśród zadrzewień, to ze względu na białą korę i ciekawy pokrój używane są w różnego rodzaju ozdobnych zadrzewieniach. Sadzone są w luźnych grupach, pojedynczo lub z innymi drzewami, a nawet w szpalerach. Brzozy najlepiej prezentują się na osiedlowej zieleni i przy drogach [2].
Zastosowanie:
- Szkółkarstwo: jako podkładka pod odmiany brzozy brodawkowatej i innych gatunków brzóz [2].
- Dendrologia: spis drzew i krzewów: Brzozy nadają się do nasadzeń parkowych, przydrożnych, różnego rodzaju zadrzewienia. Szczególnie ładnie wyglądają na wiosnę, gdy obficie rozwijają żywo-zielone liście. [2]
- Leśnictwo
- Zielarstwo: roślina lecznicza.
- Przemysł drzewny i papierniczy, drewno czasami używane jest do suchej destylacji [zb. 1,2].
- Przemysł meblarski - do oklein [2].
Surowiec zielarski:
Liść brzozy - Folium Betulae [1].
Pąki brzozy - Gemma Betulae [1].
Sok z brzozy [1]
Zielarstwo
Zbiór surowca zielarskiego:
Zbiór liści wykonujemy latem. Często surowiec uzyskuje się z odciętych i ususzonych gałęzi poprzez ich osmykiwanie [1].
Informacje dotyczące surowca zielarskiego:
Zapach słaby, aromatyczny, smak gorzkawy [1].
Surowiec był opisany w FP IV [1].
Skład chemiczny surowca zielarskiego: [1]
- Glikozydy flawonoidowe
- saponiny (3%)
- olejek eteryczny
- garbniki
Działanie surowca zielarskiego:
Liście: Moczopędne, przeciwreumatyczne, napotne, zwiększa przemianę materii tkanek, a przez to odtruwająco na układ krwionośny. Stosowane w postaci napar jako lek moczopędny [1].
Pąki: Wykazują działanie moczopędne [1].
Leki/suplementy/mieszanki: [1]
- Fitolizyna - zawiera wyciąg z liści brzozy
- Pyrosan - Species antipyreticae - mieszanka ziół przeciwgorączkowych.
- Reumogran - granulat.
- Reumosan - Species antiarthiticae et antirheumaticae - mieszanka ziół przeciwartretycznych i przeciwreumatycznych.
- Urosan - Species diureticae - mieszanka ziół moczopędnych.
- Urogran- granulat.
Ciekawostki:
Gałązki brzozy z młodymi liśćmi są przysmakiem dla kóz domowych Capra hircus [3]
Zdjęcia:
|
|
Brzoza brodawkowata w lesie |
|
|
Brzoza brodawkowata owoce |
|
|
Brzoza brodawkowata Okaz zielnikowy |
Odmiany i gatunki pokrewne:
Spośród odmian brzozy brodawkowatej najczęściej spotyka się odmiany Youngii oraz Purpurea [3].
| Miniaturka | Nazwa rośliny |
|---|---|
| Brzoza brodawkowata 'Dalecarlica' Betula pendula 'Dalecarlica' [2] | |
| Brzoza brodawkowata 'Fastigiata' Betula pendula 'Fastigiata' [2] | |
| Brzoza brodawkowata 'Purpurea' Betula pendula 'Purpurea' [2] | |
| Brzoza brodawkowata 'Youngii' - Betula pendula 'Youngii' - odmiana zwisająca [2] | |
| Brzoza omszona - Betula pubescens Ehrh. |
- Walewski W. . Towaroznawstwo zielarskie. PZWL, Warszawa.
- Bugała W. . Drzewa i krzewy dla terenów zieleni. PWRiL, Warszawa:169-171,172,173.
- Obserwacje i doświadczenia własne: Aleksander Skrzyński
