Nazwa gatunkowa: Jarząb pospolity - Sorbus aucuparia L. [1,3]

Inne nazwy: jarzębina, jarząbek [1]

Rodzina: Różowate - Rosaceae [1,3]

Morfologia

Jarząb pospolity owoce

Jarząb pospolity - owoce

Wysokość: 4-15 m [1,3].

Kwiaty: drobne, 5-krotne [3], białe, zebrane w podbaldachy [1,2,4], inne źródło: baldachogrona [3]. Płatki korony koliste, 0,4-0,5 cm długości [?]. Pręcików 15-20 [3].

Owoce: kuliste, koloru pomarańczowego lub czerwonego, gorzkie w smaku, średnica owocu do 0,8 cm [1,2,3]. Owoce wybarwiają się w lipcu (VII) [3]. Owoce pozostają na drzewie do października (X) [3]. Owocostany podobnie jak kwiaty występują w postaci podbaldachów [4].

Pień/Łodyga: kora gładka, zielonawoszara [1], łuszcząca się okrężnie [3]. Pędy oliwkowo-zielone, czerwonobrunatne [1]. Pączki duże, długości 0,8-1,5 cm, stożkowatego kształtu, czarno- lub fioletowo-brunatne, z włoskami, pokryte kilkoma łuskami [1,3].

Liście: pojedyncze(*), rozmieszczone skrętolegle, opadają na zimę [3], nieparzystopierzaste, młode pokryte włoskami, listki; z wyjątkiem nieparzystego, siedzące lub osadzone na krótkich ogonkach, z brzegami ostro piłkowanymi, jajowate do lancetowatych [1]. Na jesień liście przebarwiają się wyjątkowo dekoracyjnie na kolor od żółtego do pomarańczowego [3].

Nasiona: po kilka w owocu, oddzielone pergaminowymi ściankami [3].

Kłącze:

Korzenie:

Biologia

Długość życia rośliny: roślina wieloletnia, zimująca w polskich warunkach [3].

Pokrój: krzew lub drzewo [1,3].

Kwitnienie: maj (V) [1,3].

Owocowanie: dojrzewanie owoców następuje we wrześniu (IX) [3].

Rozmnażanie: generatywnie poprzez nasiona, wegetatywnie poprzez okulizację i szczepienie [3].

Ekologia

Pochodzenie:

Zasięg terytorialny: cała Europa [3], Azja Mniejsza, Kaukaz, Syberia [2]. W Polsce jarząb pospolity występuje na terenie całego kraju (od niżu aż po pas kosodrzewiny) [3].

Siedliska: lasy, zarośla, zręby [1,2], przydroża [4]

Gatunek pospolity w Polsce [1].

Owoce jarzębu są pożywieniem wielu ptaków [3].

Uprawa

Stanowisko: słoneczne, ale może rosnąć w cieniu [3]

Podłoże: dowolne [3].

Nawadnianie:

Nawożenie:

Mrozoodporność: dobra [3].

Jarzęby są odporne na warunki miejskie, rosną powoli i dobrze prezentują swoją regularną koronę. Mogą rosnąć w środowisku silnie zanieczyszczonym [3].

Choroby i szkodniki

Choroby: Rak drzew owocowych (Nectria galligena), Zgorzel kory (Pezicula), Parch (Venturia) [3].

Szkodniki: mszyce, gąsienice (Niestrzęp głogowiec, Brudnice, Pierścienica nadrzewka i inne) [3].

Zastosowanie

  1. Zielarstwo: roślina lecznicza [1,2]
  2. Zielarstwo: lecznictwo ludowe [4]
  3. Zielarstwo: roślina barwierska [1]
  4. Dendrologia; Roślina ozdobna sadzona np. przy drogach, ulicach, na terenach zieleni miejskiej, w parkach, w zadrzewieniach krajobrazu otwartego [2,3]
  5. Szkółkarstwo - rozmnażanie wegetatywne, Jarząb pospolity może służyć jako podkładka pod inne jarzęby [3].
  6. Roślina miododajna [1]

Surowiec zielarski:

Owoc jarzębiny Fructus Sorbi, syn. Bacca Sorbi, Fructus sorborum [zbiorcze 1,4]

Kwiat jarzębiny Flos Sorbi

Skład chemiczny surowca zielarskiego:

Owoce jarzębiny: kwasy organiczne (jabłkowy, cytrynowy, bursztynowy, sobrninowy, parasorbinowy, winowy), sacharoza (cukier), sorbitol (alkohol cukrowy), sorboza, karotenoidy, witaminy (C, E, PP), garbniki, pektyny [zbiorcze 1,4].

Kwiaty jarzębiny: flawonoidy, trójterpeny [1].

Działanie surowca zielarskiego:

Owoce: moczopędne, ściągające, przeciwzapalne, wzmacniające (dzięki zawartym witaminom). Odwary z owoców wykorzystywane są przy nieżytach przewodu pokarmowego, biegunce, schorzeniach wątroby, nerek, żylaków odbytu i pęcherzyka żółciowego. Z owoców wytwarza się różne przetwory: soki, dżemy, marmolady, syropy, napoje alkoholowe [1,2].

Owoce mają właściwości odtruwające i wspomagające wątrobę [2].

Forma stosowania:

Owoce jako surowiec leczniczy powinny być wysuszone. Łyżkę sproszkowanych owoców rozrabia się w 250 ml wody i pije 2 razy dziennie przy problemach z wątrobą, woreczkiem żółciowym i przy zapaleniach nerek [4].

Zastrzeżenia:

Kwas parasorbowy zawarty w świeżych owocach może spowodować przeczyszczenie, biegunkę oraz wymioty. Po wysuszeniu owoców kwas ten ulega rozkładowi i owoce nadają się do spożycia [2].

Barwierstwo:

Kora jarzębiny z korą olszy barwi tkaniny na kolor czarny [1].

Kulinaria:

Konfitura z jarzębiny - świeże owoce zalewa się wrzątkiem i gotuje z dodatkiem cukru [4].

Jarzębiak - nalewka ze spirytusu z owoców z jarzębiny z dodatkiem cukru [4].

Jarząb pospolity - Sorbus aucuparia

Jarząb pospolity

Jarząb pospolity - Sorbus aucuparia

Jarząb pospolity

Jarząb pospolity liście

Jarząb pospolity liście

Odmiany, gatunki pokrewne i rośliny podobne:

Jarząb pospolity 'Edulis' = 'Dulcis' = 'Moravica' Sorbus aucuparia L. 'Edulis' = 'Dulcis' = 'Moravica' - odmiana słodka, l. i k. słabo owłosione, ogonki l. i oś l. czerwono zabarwione, listki dł 4-7 cm, owoce większe, bez goryczki (sorbiny), jadalne, o. podatna na choroby [3]
Jarząb pospolity 'Pendula' Sorbus aucuparia L. 'Pendula' - odmiana zwisająca, korona nieregularna, gałęzie zwisające [3]
Jarząb pospolity 'Rossica Major' Sorbus aucuparia L. 'Rossica Major' - odmiana niewieżyńska większa, silny wzrost, grube, proste pędy, listki większe od formy typowej, ogonki l. i osadka l. czerwone, owoce duże, śr. do 1,5 cm, w ZSSR uprawiana jako drzewo owocowe, nadaje się także do obsadzania alejek i przydroży [3]
Jarząb pospolity Var. glabrata Wim. et Gr. Sorbus aucuparia L. Var. glabrata Wim. et Gr. - odmiana górska, wyst. w górach, w Polsce w Tatrach, l. pędy i pączki prawie nagie [3]
Jarząb brzęk Sorbus torminalis (L.) Crantz. [3]
Jarząb japoński Sorbus japonicus Koehne. [3]
Jarząb mączny Sorbus aria (L.) Crantz. [3]
Jarząb Meinicha Sorbus meinichii (Lindeb.) Hedl. [3]
Jarząb pośredni Sorbus x hybrida L. [3]
Jarząb szwedzki Sorbus intermedia (Ehrh.) Pers. [3]
Źródło:
  1. . Przewodnik do oznaczania krajowych roślin zielarskich. PWRiL, Warszawa.
  2. . Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa.
  3. . Drzewa i krzewy dla terenów zieleni. PWRiL, Warszawa: 315, 316.
  4. . Roślinne leki ludowe. Ludowa Spółdzielnia wydawnicza, Warszawa.
Menu :