Nazwa gatunkowa: Rącznik pospolity - Ricinus communis L. [1,3]
Angielska nazwa: Castor Bean, Castor oil-plant, Palma christi, Castorplant [1]
Francuska nazwa: Ricin [1]
Niemiecka nazwa: Wunderbaum, Rizinus [1]
Inne nazwy: rycynus pospolity, kleszczownica pospolita [1], kleszczowina [3], Ricinus communis L. sensu lato [5]
Rodzina: Wilczomleczowate - Euphorbiaceae [1,3]
Morfologia:
|
|
Rącznik pospolity pokrój |
Wysokość: krzew lub drzewo do 10 metrów wysokości, natomiast w klimacie umiarkowanym roślina zielna o wysokości 80-200 cm [5].
Kwiaty: zebrane w wiechowate[1], bądź groniaste kwiatostany [5]. Kwiaty męskie niepozorne [1], z licznymi pręcikami zebranymi w pęczki, okwiat składa się z 4-5 części [5], osadzone u podstawy kwiatostanu, natomiast kwiaty żeńskie zakwitają na szypułkach [1], ich okwiat składa się z 3-5 części, słupek z 3 rozwidlonymi znamionami [5].
Owoce: kolczasta torebka z trzema nasionami [1].
Łodyga: sztywna, wzniesiona, prosta [1], dęta (pusta w środku), zabarwiona na zielono lub czerwono, często rozgałęziająca się. Młode pędy i ogonki liściowe pokryte są niebieskawym nalotem [5].
Liście: duże, kształtu dłoniastego, barwy zielonej lub czerwonawej [1], z długimi ogonkami [5].
Nasiona: lekko spłaszczone [5], owalne, połyskujące, z mięsistym wyrostkiem [1]
Korzenie: rącznik posiada mocny, palowy system korzeniowy z licznymi rozgałęzieniami [5]
Inne cechy: Roślina trująca ! [5]
Biologia:
Długość życia rośliny: roślina wieloletnia, nie zimująca w gruncie w strefie umiarkowanej (w Polsce) [1,5].
Pokrój: krzew lub drzewo [1,5], roślina zielna (w strefie umiarkowanej) [5].
Kwitnienie: lipiec-sierpień (VII-VIII) [5].
Rozmnażanie: generatywnie poprzez nasiona.
Ekologia:
Pochodzenie: południowo-wschodnia Azja, Japonia [1]
Zasięg terytorialny: Indie, okołorównikowe rejony Afryki [1]
Uprawa: Indie, Chiny, Azja Mniejsza, środkowa i północna Afryka, Południowe rejony Stanów Zjednoczonych, Brazylia, Południowa Europa. Rącznik pospolity uprawia się również w Polsce [1]
Siedliska:
Możliwa uprawa w gruncie w warunkach polskich jako roślina jednoroczna.
Rącznik uprawiany był od dawien dawna w Egipcie - ponad 4000 lat temu. Z Egiptu rącznik został zawleczony do Iranu i Indii [5]
Zastosowanie:
- Kwiaciarstwo: Roślina ozdobna [3]
- Zielarstwo: roślina lecznicza. [3]
- Przemysł farmaceutyczny - Olej rącznikowy Oleum Ricini, Oleum Castoris, Oleum Palmae Christi [1]
- Przemysł kosmetyczny [1,5]
- Przemysł perfumeryjny [1]
- Przemysł włókienniczy - barwierstwo [1]
- Przemysł motoryzacyjny - oleje na bazie oleju rącznikowego uznawane są za jedne z lepszych dla silników dwusuwowych [4]
- Produkcja tworzyw sztucznych [5]
Zielarstwo:
Surowiec zielarski:
Nasiona rącznika Semen Ricini, Semen Cataputiae maioris [1]
Skład chemiczny surowca zielarskiego: [1,5]
- olej (do 50%) - składający się z mieszaniny triglicerydów kwasu rycynolowego, olejowego, linolowego, stearynowego i palmitynowego
- rycyna - albumina o właściwościach toksycznych
- rycynina - alkaloid
- enzymy i inne białka
- substancje śluzowe
- tokoferol - witamina E
Działanie surowca zielarskiego:
Drażni błony śluzowe jelita cienkiego, prowadząc do polepszenia perystaltyki. Surowiec posiada silne właściwości przeczyszczające, jednak ze względu na toksyczność surowca ta cecha jest coraz rzadziej wykorzystywana [1,5].
Przetworzony surowiec:
Olej rycynowy Oleum Ricini - opisany był w FP IV [5]
Barwierstwo:
Z oleju rącznikowego otrzymuje się kwas rycynolowy, który barwi tkaniny [1]
Zastrzeżenia:
Roślina toksyczna/trująca, zwłaszcza dla dzieci. Zjedzenie kilku nasion powoduje silne zatrucie [1].
Ciekawostki:
Olej rycynowy bardzo dobrze konserwuje skórzane przedmioty, nadaje im elastyczności i zapobiega ich pękaniu [2]. Olej rącznikowy pobudza wzrost włosów [5]
Rącznik występuję również w filmach takich jak Scherlock Holmes Gra cieni [4]
Zdjęcia:
|
|
|
Rącznik pospolity liść |
Rącznik pospolity kwiatostan oraz kwiat |
|
|
|
Rącznik pospolity kwiatostan oraz kwiat |
Rącznik pospolity |
|
|
|
Rącznik pospolity kwiatostan oraz kwiat |
- Lewkowicz-Mosiej T. . Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa.
- Przebindowska U. . Zbiór porad praktycznych z zakresu gospodarstwa domowego. WOPR, Mikołów.
- Rostafiński J. Siedl O. 1962. Przewodnik do oznaczania roślin. PWRiL, Warszawa.
- Obserwacje własne: Aleksander Skrzyński, etykieta oleju dla silników dwusuwowych na bazie oleju rycynowego
- Mowszowicz J. . Przewodnik do oznaczania krajowych roślin zielarskich. PWRiL, Warszawa.
