Nazwa gatunkowa: Nagietek lekarski - Calendula officinalis L. [2-4,6,11]
Nazwa angielska: Pot marigold [4,6]
Nazwa francuska: Souci officinal [4]
Nazwa niemiecka: Garten-Ringelblume [4]
Inna nazwa: Nogietek lekarski[1,11] Nagietki [11]
Rodzina: Astrowate - Asteraceae [2,4,6], dawniej Złożone - Compositae [1,2]
Morfologia:
|
|
Nagietek lekarski - pokrój |
Wysokość: 30-50 cm [1], 20-45 cm [3], 60-70 cm [2].
Kwiaty: zebrane w koszyczki [1,3] o szerokości do 5 cm [11]. W koszyczku znajdują się dwa rodzaje kwiatów: języczkowate i rurkowate [2]. Pręcików 5, słupek dolny [3]. Kwiaty zapylane przez błonkówki [11]. W zależności od odmiany koszyczki mogą być w różny sposób wypełnione - mogą być pojedyncze, półpełne lub pełne. Wnętrze koszyczków, czyli kwiaty rurkowate, może być barwy brunatnej bądź różowej. Kwiaty języczkowate w zależności od odmiany mogą być pomarańczowe, żółte, kremowe, a także z różnymi odcieniami wspomnianych kolorów [2].
Owoce: kolczasta, dość zróżnicowana, sierpowato wygięta niełupka [2,3], lepka [4]. Owoce mają specyficzny zapach [4].
Łodyga: zielona, wzniesiona, gałęziasta [2,3].
Liście: dolne; odwrotnie jajowate lub łopatkowate, na ogonkach, górne; wydłużone, lancetowate, siedzące [3]. Dolne i górne liście posiadają silne owłosienie i są lekko szorstkie w dotyku.
Nasiona: .
Korzenie: palowy, mocno rozgałęziony
Biologia:
Długość życia rośliny: roślina jednoroczna [1-4,11].
Kwitnienie: 2-2,5 miesiąca po zasianiu, od czerwca do jesieni [1-3,7,11].
Rozmnażanie: generatywnie poprzez siew nasion wprost do gruntu [1].
Ekologia:
Pochodzenie: obszar Morza Śródziemnego, Europa Południowa [zb. 2,3,9,11].
Zasięg terytorialny: Południe Europy (rejony Morza Śródziemnego), Bliski Wschód [4], Afryka (Egipt), w Europie jest uprawiany w wielu krajach.
Rzadko dziczeje.
Uprawa/Ochrona:
Stanowisko: słoneczne [1,2], półcień, osłonięte od silnego wiatru.
Podłoże: średnio wilgotne [1], średnio-zwięzłe, żyzne, starannie uprawione [2], przewiewne.
Nawadnianie: dostateczne.
Termin siewu: jesień lub wiosna (IV) [1], choć zaleca się termin wiosenny [2].
Sposób siewu: wprost do gruntu [2]
Rozstawa roślin: rzędy co 20 cm [7], później rzędy należy przerwać, tak aby rośliny rosły co 15-20 cm [1].
Choroby: Zgorzel siewek, Mączniak prawdziwy nagietka, Plamistość liści nagietka. Na zgorzel siewek używa się zapraw do nasion z dodatkiem Dithane NeoTec 75 WG. Mączniaka prawdziwego nagietka możemy zwalczać przy pomocy środków: Baycor 25 WP, Tiotar 80 WP, Tiotar 800SC, Topsin M 70 WP. Plamistość liści, podobnie jak przy zgorzelu siewek, zwalczamy przy pomocy środka Dithane NeoTec 75 WG.
Szkodniki: Gąsienice: Błyszczka jarzynówka, Piętnówki i Rolnice, Mszyca trzmielinowo burakowa, Zmienik lucernowiec. Szkodniki te możemy zwalczać przy pomocy: Bulldock 025 EC, Cyperkill Super 25 EC, Fastac 100 EC, Karate Zeon 050 CS, Sherpa 100 EC, Sumi-Alpha 050 EC w chwili pojawienia się szkodników na nagietku.
Wymagania jakościowe materiału siewnego:
Liczba nasion w 1g: 100-105 [1]
Czystość: 92% [1]
Siła kiełkowania: 50 % [1]
Okres kiełkowania: 1-2 tyg. [1]
Żywotność nasion: 3-5 lat [1]
Zastosowanie:
- Kwiaciarstwo: Roślina ozdobna: jednoroczna, wysiewana wprost do gruntu. Stosowana na rabaty, na kwiat cięty [2], kwietniki, a odmiany karłowe na obwódki [zb.1,3]
- Zielarstwo: Roślina lecznicza [3,4,11]
- Zielarstwo: roślina barwierska [3]
- Pszczelarstwo: Roślina miododajna [3].
- Przemysł kosmetyczny: szampony, odżywki, kremy, maści, maseczki, balsamy [4].
Zielarstwo
Surowiec zielarski:
Kwiat nagietka - Flos Calendulae [3,4,9], Koszyczek nagietka odmian pomarańczowych - Anthodium Calendulae [4].
Zbiór surowca zielarskiego:
Zbierane są całe kwiatostany w pełni kwitnienia. W uprawie nagietka występują najczęściej formy pełnokwiatowe (w koszyczku kwiatowym występują wyłącznie kwiaty języczkowe) i formy wielokoszyczkowe. Po zbiorze koszyczki należy wysuszyć w temperaturze 40°C. W czasie suszenia koszyczki nie powinny tracić swojej barwy.
Informacje dotyczące surowca zielarskiego:
Ususzone koszyczki mają barwę pomarańczową. Zapach słaby, smak nieco cierpki.
Skład chemiczny surowca zielarskiego [z. 3,4]:
- saponiny
- karotenoidy (karoteny, ksantofile, likopen)
- flawonoidy (pochodne izoramnetyny)
- olejek eteryczny (0,02%) (ze zzwiązkami siarkowaymi)
- związki trójterpenowe (arnidol, faradiol)
- saponozydy trójterpenowe
- substancja goryczowa (kalendyna)
- fitoncydy
- sole mineralne (magnez (Mg))
- fitosterole
- żywice
- kwasy organiczne
- poliacetyleny (kalendulapolien)
- sekswiterpeny (kalendyna)
- polisacharydy
Działanie surowca zielarskiego:
Nagietek posiada bardzo wiele właściwości: bakteriobójcze, grzybobójcze, moczopędne, żółciopędne, przeciwskurczowe, przeciwzapalne (błona śluzowa jamy ustnej, gardła (angina), skóry, spojówek), , napotne, pobudzające narządy wewnętrzne, przeciwstresowe, uspokajające, wzmacniające, Nagietek przyśpiesza gojenie się ran oraz regeneruje uszkodzenia i dolegliwości skóry m. in. wypryski, liszaje, oparzenia, odmrożenia [3,4].
Polisacharydy zawarte w nagietku usprawniają pracę układu odpornościowego [4].
Stosowany także w bolesnym i nieregularnym miesiączkowaniu, a także przy problemach podczas menopauzy [3,4].
Sproszkowane kwiaty używane są przy nowotworach żołądka i przewodu pokarmowego [3,4].
Nagietek używany jest zewnętrznie w postaci wyciągów przy uszkodzeniach skóry (oparzeniach, ranach, kontuzjach, wrzodach, obtarciach), owrzodzeniach żylakowych i odmrożeniach. Maści z nagietka poleca się szczególnie przy skórze suchej, łuszczącej i pękającej [4].
Leki/Suplementy/Mieszanki: [9]
- Calendulin - preparat, stosowany w zapaleniu pochwy u w upławach z nadżerkami.
- Vagosan - Mieszanka Species vaginales
Ciekawostki:
W starej literaturze pojawia się nazwa Nogietek [1]. Niektóre osoby używają nazwy Nagientek [10].
Karotenoidy zawarte w kwiatach służą do farbowania produktów spożywczych (margaryna, sery), a także tkanin. Dawniej liście spożywane były jako jarzyna oraz jako dodatek do sałatek [3].
Zdjęcia:
|
|
|
Nagietek lekarski |
Nagietek lekarski |
|
|
|
Fragmrenty płatków korony (petala) nagietka lekarskiego |
Pyłek nagieka lekarskiego Calendula officinalis pollen |
|
|
|
Pyłek nagietka lekarskiego Calendula officinalis pollen |
Nagietek lekarski kwiat |
Odmiany i gatunki pokrewne:
Poszczególne odmiany różnią się między sobą wysokością, wielkością, wybarwieniem i wypełnieniem koszyczków kwiatowych [2].
| Nagietek lekarski Calendula officinalis var. flore pleno - odmiana pełnokwiatowa, ozdobna [1,2] |
| Nagietek lekarski 'Promyk' Calendula officinalis 'Promyk' - odmiana ozdobna, kwiaty pełne, kolor kwiatów pomarańczowy [8] |
| Nagietek lekarski 'Radio' Calendula officinalis 'Radio' - odmiana ozdobna, kwiaty pełne,kolor kwiatów pomarańczowo-czerwony [8] |
| Nagietek lekarski 'Santana' Calendula officinalis 'Santana' - odmiana ozdobna, kolor kwiatów żółty, duży udział kwiatów języczkowych [8] |
| Nagietek lekarski 'Tokaj' Calendula officinalis 'Tokaj' - odmiana ozdobna, kolor kwiatów żółty, w środku kwiaty rurkowate, na zewnątrz języczkowe [8] |
- Kiljańska I. (Red.) . Kwiaciarstwo. PWRiL, Warszawa.
- Chlebowski T. , Mynett K. , . Kwiaciarstwo. PWRiL, Warszawa.
- Mowszowicz J. . Przewodnik do oznaczania krajowych roślin zielarskich. PWRiL, Warszawa.
- Lewkowicz-Mosiej T. . Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa.
- Walewski W. . Towaroznawstwo zielarskie. PZWL, Warszawa.
- Calendula officinalis L. ITIS. Protokół dostępu: http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=36910 (dostęp 30.3.2015)
- Grzegory J. . Ogród przy domu. PWRiL, Warszawa.
- Katalog odmian warzyw i kwiatów 2012-2014. Polan, Kraków.
- Poczwara M. . Farmakognozja. Akademia Medyczna im. M. Kopernika, Kraków: 274.
- Obserwacje własne: ALeksander Skrzyński.
- Rostafiński J. Siedl O. . Przewodnik do oznaczania roślin. PWRiL, Warszawa.
