Nazwa gatunkowa: Prawoślaz lekarski - Althaea officinalis L. [1-3]
Rodzina: Ślazowate - Malvaceae[1-3]
Morfologia:
|
|
Prawoślaz lekarski Kraków, UR WO, 7.7.2016 |
Wysokość: 60-120 cm [2].
Pokrój: wzniesiona bylina.
Kwiaty: wyrastają grupami (pęczkami) w kątach liści [1], pięciokrotne, symetrii promienistej. Słupek górny, pręciki liczne, nitki pręcików bladofioletowe, pylniki pręcików ciemnopurpurowe []. Płatki korony barwy różowo-białej [1,2]. Kieliszek zrosłolistkowy, 6-9-wrębny, nie zrośnięty z kielichem. Kielich o pięciu działkach jajowatych, zaostrzonych. Korona dwa razy dłuższa od kielicha, składająca się z 5 płatków, które są wycięte [2].
Owoce: rozłupnia z dużą liczbą słabo marszczonych rozłupek [2].
Nasiona: .
Łodyga: wzniesiona, pokryta szarym filcem [2].
Liście: ogonkowe, okrągławe [1], zaostrzone, brzegiem karbowano-piłkowane, dłoniasto-klapowane: dolne; niewyraźnie 5-klapowe, górne; niewyraźnie 3-klapowe [2]. Liście charakteryzują się dłoniastym unerwieniem, bardziej widocznym od spodniej strony. Liść na obu stronach posiada miękkie, jedwabiste włoski, szczególnie od spodniej strony, przez co kolor liści jest srebrzyst-zielony. Liście prawoślazu po raztarciu nie wydzielają szczególnego zapachu natomiast w smaku są śluzowate [1]. W pierwszym roku prawoślaz wykształca przyziemną rozetę z liści, a w drugim ulistniony pęd kwiatostanowy [1].
Korzeń: krótki, zgrubiały [2], mięsisty, walcowaty lub czterokanciasty o szerokich bruzdach, prostych lub zagiętych. Powierzchnia korzenia jest szarobiała i szorstka. Złam korzenia jest biały [1].
Biologia:
Długość życia rośliny: roślina wieloletnia [2].
Typ/forma życiowa rośliny: bylina [1].
Kwitnienie: lipiec - sierpień (VII-VIII) [2].
Rozmnażanie: generatywnie przez nasiona.
Ekologia:
Pochodzenie: obszar Śródziemnomorski . W Polsce ślaz lekarski uznawany jest za roślinę macierzystą [1]
Zasięg terytorialny: Europa, w Polsce rzadko spotykany w stanie dzikim [1]. Prawoślaz rzadko jest spotykany na niżu [2].
Siedliska: suche wzgórza, rowy, rumowiska, łąki, przydroża [1,2].
Prawoślaz uprawiany jest jako roślina lecznicza [2].
Uprawa/Ochrona:
Stanowisko: słoneczne.
Podłoże: .
Nawadnianie:
Nawożenie:
Choroby: Rdza ślazowa - Pucinia malvacearum [1]
Zastosowanie:
- Zielarstwo: roślina lecznicza [1]
- Zielarstwo: roślina barwierska [2]
- Kwiaciarstwo: roślina ozdobna czasami prawoślaz stosowany jest jako ozdobna roślina do ogrodów, szczególnie naturalistycznych, ziołowy i wiejskich
Zielarstwo
Surowiec zielarski:
Korzenie prawoślazu (lekarskiego) - Radix Althaeae [1,2], syn. korzeń ślazowy [1].
Liście prawoślazu (lekarskiego) - Folium Althaeae [1,2].
Kwiat prawoślazu (lekarskiego) - Flos Althaeae.
Zbiór surowca:
Korzenie: zbiera się jesienią w drugim roku uprawy, w lipcu lub jesienią i suszy się w temperaturze nie większej niż 35°C. Według FP IV okorowywanie korzenia nie jest wymagane, natomiast w FP III tak [1].
Surowiec należy przechowywać w szczelnych naczyniach oraz należy go chronić przed owadami [1].
Liście: zbieramy przed kwitnieniem rośliny. Należy zrywać zdrowe (nieporażone przez rdze ślazową Pucinia malvacearum), dobrze wykształcone liście. Surowiec należy szybko wysuszyć, aby nie stracił swoich właściwości. Suszenie przeprowadzamy w suszarniach lub w przewiewnych zacenionych miejscach [1].
Surowiec był opisany w FP IV [1].
Informacje na temat surowca:
Korzenie: prawoślazu lekarskiego pozyskuje się głównie z upraw. Korzenie prawoślazu powinny być mięsiste i niezdrewniałe [1].
Wygląd korzenia taki jak opisano w morfologii. Złam korzenia jest biały, mączysty, słabo pylący (skrobia), na obwodzie długowłóknisty. Zapach swoisty, słaby, smak śluzowaty, słodkawy [1].
Liście: na surowiec zielarski nie mogą być porażone przez rdzę ślazową [1].
Skład chemiczny surowca zielarskiego:
Korzenie: [1,2]
- śluz (28-35%)
- skrobia
- pektyny
- białka
- asparagina
- betaina
- sole mineralne
- pochodne flawonowe
Liście: [2]
- związki śluzowe (10%)
- związki flawonowe
- sole mineralne
- pektyny
Kwiaty: barwnik malwidyna, śluzy [2].
Działanie:
Surowce działają osłaniająco w nieżytach żołądka, jelit i dróg oddechowych [1,2].
Korzenie używa się jako lek przeciwkaszlowy oraz środek stosowany przy ostrych i przewlekłych nieżytach oskrzeli, do okładów zmiękczających [1].
Forma stosowania:
Wyciągi wodne sporządzone na zimno [1].
Syrop ze Ślazu lekarskiego - Sirupus Althaeae - składnik leków na kaszel oraz poprawiający ich smak [1].
Leki:
Korzeń:
- Alte - Althaeae radicis maceratio - syrop prawoślazowy [1].
- Normogran - działa lekko przeczyszczająco [1]
Liście:
- Pektosan - Species pectorales - mieszanka ziołowa stosowana w chorobach płuc i dróg oddechowych [1].
- Species Althaeae - mieszanka ślazowa [1].
Barwierstwo:
Odwar z płatków barwi wełnę, odpowiednio zaprawioną, na różne kolory: czerwony, siny, szary, fioletowy [2].
Ciekawostki
Z korzenia prawoślazu można wytwarzać cukierki ślazowe [1].
Zdjęcia:
|
|
|
Prawoślaz lekarski nasiona |
Alte - syrop prawoślazowy |
|
|
|
Prawoślaz lekarski Kraków, UR WO, 7.7.2016 |
Prawoślaz lekarski Kraków, UR WO, 7.7.2016 |
Gatunki i odmiany pokrewne
| Prawoślaz wysoki, Prawoślaz ogrodowy - Althaea rosea (L.) Cav. var. nigra - roślina lecznicza, dwu- lub wieloletnia, 1-3 m wys., liście 5-7-klapowe [3]. |
| Ślaz dziki - Malva silvestris L. - roślina dwu- lub wieloletnia, lecznicza. |
| Ślaz zaniedbany - Malva vulgaris L. - roślina roczna lub wieloletnia, lecznicza o podobnych właściwościach jak Ś. dziki |
- Walewski W. 1985. Towaroznawstwo zielarskie. PZWL, Warszawa.
- Mowszowicz J. 1985. Przewodnik do oznaczania krajowych roślin zielarskich. PWRiL, Warszawa.
- Lewkowicz-Mosiej T. 2003. Leksykon roślin leczniczych. Świat Książki, Warszawa.
